Israel dùng AI giải mã kho bản thảo Do Thái nghìn năm tuổi

Các nhà nghiên cứu tại Israel kỳ vọng mở ra những khám phá mới về lịch sử Do Thái nhờ đưa cơ sở dữ liệu số gồm hàng nghìn bản thảo kéo dài suốt 1 thiên niên kỷ vào một công cụ chép lại văn bản mới sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI).

Theo phóng viên TTXVN tại Tel Aviv, giới học thuật đã nghiên cứu Cairo Geniza — bộ sưu tập tài liệu Do Thái thời Trung cổ lớn nhất thế giới — trong suốt hơn 1 thế kỷ, nhưng mới chỉ một phần nhỏ trong hơn 400.000 tài liệu của bộ sưu tập này được khảo cứu đầy đủ.

Dù toàn bộ Geniza đã được số hóa và đưa lên mạng dưới dạng hình ảnh, phần lớn tài liệu vẫn chưa được lập danh mục. Nhiều bản chỉ là những mảnh rời từ các văn bản dài hơn và chỉ khoảng 10% có bản chép lại.

Bằng cách huấn luyện một mô hình AI để đọc và chép lại các văn bản cổ, các nhà nghiên cứu có thể truy cập và phân tích toàn bộ bộ sưu tập nhanh hơn nhiều, tra cứu tên hoặc từ khóa, đồng thời ghép các mảnh rời thành văn bản hoàn chỉnh.

Ông Daniel Stokl Ben Ezra, một trong các nhà nghiên cứu chủ chốt của dự án chép lại văn bản MiDRASH, cho biết: “Chúng tôi liên tục tìm cách cải thiện khả năng giải mã chữ viết cổ của máy”. Theo ông, dự án đã đạt được những tiến bộ đáng kể và có thể mở rộng khả năng tiếp cận đối với các tài liệu — được viết bằng tiếng Hebrew, Arập, Aramaic và Yiddish với nhiều dạng chữ viết tay khác nhau — cho đông đảo nhà nghiên cứu.

Các bản chép lại từ những bản thảo khó hơn sẽ được các chuyên gia kiểm định, qua đó tiếp tục cải thiện việc huấn luyện AI.

Dự án, được Hội đồng Nghiên cứu châu Âu, tài trợ dựa trên cơ sở dữ liệu số của Thư viện quốc gia Israel về tài liệu Cairo Geniza, tập hợp các chuyên gia từ nhiều trường đại học và viện nghiên cứu.

Geniza là nơi lưu giữ các tài liệu quan trọng trong giáo đường, vốn sau cùng sẽ được chôn cất theo nghi lễ. Geniza của giáo đường Ben Ezra tại Cairo cổ có điều kiện khô ráo lý tưởng để bảo tồn giấy cổ.

Trong thời Trung cổ, Cairo dần nổi lên vượt trội so với Damascus (thủ đô Syria ngày nay) và Baghdad (thủ đô Iraq hiện đại), trở thành thành phố lớn nhất Trung Đông, trung tâm của thương mại, học thuật và khoa học, đồng thời là nơi sinh sống của cộng đồng Do Thái thịnh vượng.

Nhà triết học Do Thái vĩ đại Maimonides từng cầu nguyện tại giáo đường Ben Ezra khi sinh sống tại Cairo. Qua các triều đại và đế chế, cộng đồng nơi đây vẫn âm thầm duy trì nhịp sống thường nhật, các giáo sĩ của họ để lại trong Geniza một kho tư liệu đồ sộ, từ những cuộc tranh luận về giáo luật, đến hồ sơ dân sự và vô số tài liệu hành chính, học thuật khác.

Kho tư liệu khổng lồ này — trong đó có cả những bản viết tay của chính Maimonides — được phát hiện vào cuối thế kỷ XIX. Dù các học giả đã nghiên cứu suốt hơn một thế kỷ, số lượng tài liệu quá lớn khiến vẫn còn nhiều phần chưa được tìm hiểu hết.

Ông Stokl Ben Ezra nhấn mạnh rằng khả năng tái dựng đời sống xã hội thời Trung cổ — tạo nên một phiên bản “Facebook của thời Trung cổ” — đang dần trở thành hiện thực.