Không có quy hoạch tổng thể, các đô thị lớn “càng chống càng ngập”

Nhiều tuyến đường ở Tp. Hồ Chí Minh ngập sâu hơn 50cm, phương tiện ngập trong nước sau trận mưa lớn vào cuối tháng 11 vừa qua. Ảnh: TTXVN phát

Việt Nam là một trong trong những quốc gia có tốc độ đô thị hóa nhanh, bên cạnh những ưu điểm do đô thị hóa mang lại thì vẫn còn ẩn chứa một số hạn chế, bất cập.
Có chuyên gia cho rằng, quá trình đô thị hóa mạnh mẽ đã gây ra lũ lụt ở các đô thị lớn. Nguyên nhân chủ yếu gây ngập lụt không phải là nước lũ mà do mưa to, cường độ lớn, tập trung trong thời gian ngắn tạo lượng nước mặt vượt quá khả năng chứa của các hồ điều hòa và tiêu thoát của hệ thống kênh, cống ngầm tiêu thoát nước đô thị.
Đầu tháng 12/2018, cơn mưa tầm tã mấy ngày cuối tuần làm hai thành phố Đà Nẵng và Hội An ngập chìm trong nước. Nước tràn vào với tốc độ chóng mặt khiến nhiều công trình bị ngập úng, trường học phải đóng cửa. Mặc dù vậy, đây lại là lần đầu tiên cả Hội An và Đà Nẵng rơi vào tình trạng nước ngập do mưa xảy ra trên diện rộng khiến thành phố rơi vào tình trạng trở tay không kịp, nhiều hoạt động “tê liệt”.
Nhận xét về thực trạng chưa mưa đã ngập tại các đô thị lớn, Kiến trúc sư Trần Huy Ánh (Hội Kiến trúc sư Việt Nam) từng chia sẻ, nếu không có một quy hoạch tổng thể thoát nước mới, một bản quy hoạch đủ thông minh ứng phó với tiến trình phát triển đô thị mới và chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu thì dù có bỏ ra bao nhiêu tiền đi chăng nữa, các đô thị lớn vẫn sẽ “càng chống càng ngập”. Quy hoạch được nói ở đây theo ông Trần Huy Ánh là phải gộp quy hoạch thoát nước và quy hoạch đô thị.
Trở lại câu chuyện của Đà Nẵng mới đây, lượng mưa ghi nhận trong 24 giờ ngày 8/12/2018 đạt mức cao kỷ lục 635mm/ngày, cao nhất kể từ năm 1975 đến nay. Bởi vậy, theo chuyên gia đô thị Trần Quốc Thái, với lượng mưa lớn như vậy thì hệ thống thoát nước sẽ rơi vào tình trạng bất khả kháng.
"Bình thường, một cái lavabo rửa tay, cho dù vặn vòi nước to hết cỡ thì nó cũng sẽ tiêu được hết lượng nước xả ra như thiết kế. Thế nhưng, chỉ cần hứng thêm 1 chậu nước nhỏ, dội ào vào cùng lúc thì chắc chắn nước sẽ tràn ra ngoài chứ không xuống hết theo đường thoát từ lavabo được", hình ảnh được ông Thái đưa ra so sánh.
Ở một góc nhìn khác, Kiến trúc sư Phạm Thanh Tùng, Chánh Văn phòng Hội Kiến trúc sư Việt Nam cho rằng cần có cái nhìn đa chiều. Các đô thị được hình thành lên phải nương vào địa hình tự nhiên. Với đô thị ven biển, người ta thường nghĩ khó ngập vì nước sẽ đổ hết ra biển.

Thế nhưng, thực tế hiện nay, đường ven biển, khu ven biển đều đã trở thành các resort. Khi xây dựng resort, chủ đầu tư chỉ tính cao độ để các này không bị ngập chứ không quan tâm đến cốt nền chung của cả đô thị. Ngay như sông Hàn (Đà Nẵng) cũng đang bị khai thác quá mức xây dựng lấn chiếm khai thác quá mức ảnh hưởng đến sự lưu thoát của dòng chảy. Cùng đó, quy hoạch chung lại thiếu sự kết nối giữa các dự án.
Trong khi đó, hệ thống thoát nước của đô thị hiện hữu thường tính không phải đổ thẳng ngay ra biển mà là đổ ra sông, trải qua quá trình rồi mới ra biển. Nhưng hiện nay, những dòng sông và hệ thống cống thoát nước trong đô thị cũng không kiểm soát được. Cốt nền đô thị không kiểm soát được nên cốt để thoát nước cũng bất lực. - Kiến trúc sư Phạm Thanh Tùng nhận xét. Phát triển đô thị một cách tuỳ tiện đã phá vỡ quy hoạch.

Tuyến đường ở Đà Nẵng bị ngập gần 1m trong đợt mưa lớn vừa qua. Ảnh: Đinh Văn Nhiều/TTXVN

Không riêng gì Đà Nẵng, ông Võ Tiến Hùng, Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc Công ty TNHH Một thành viên Thoát nước Hà Nội cho biết, tại Thủ đô, những trận mưa có lưu lượng đến 50mm/2 giờ, hệ thống thoát nước cơ bản đáp ứng được, nhưng với mưa từ 50mm - 100mm/2 giờ, trên địa bàn sẽ xuất hiện 18 điểm ngập úng nặng. Đặc biệt, với những trận mưa trên 100mm/2 giờ hoặc trận mưa lớn tập trung trong thời gian ngắn dưới 40 phút, hệ thống thoát nước thành phố sẽ quá tải và phát sinh thêm nhiều điểm ngập úng mới.
Hiện quy định về xác định cao độ nền xây dựng là một yêu cầu bắt buộc được nghiên cứu và thiết kế trong quy hoạch đô thị. Tuy nhiên, hiện vẫn không có quy định chung về độ cao bao nhiêu giữa nền nhà dân và lòng đường vì phải dựa vào bản đồ thiết kế, quy hoạch để tính toán cao độ nền cho từng khu vực cụ thể. Để khống chế cao độ nền ở mức hợp lý, đồng bộ thì quy hoạch chi tiết phải tuân thủ.
Kiến trúc sư Phạm Anh Quân chia sẻ, dù đã có quy định về cốt nền cho từng khu vực nhưng việc quản lý, giám sát thực hiện không tốt khiến tình trạng loạn cốt nền đường diễn ra phổ biến cả trong sửa chữa, cải tạo và làm đường mới. Việc này khiến nhiều tuyến đường khi mở mới rất lem nhem, người dân thì phải sửa nhà.
Có gia đình phải tôn nền đến mấy chục phân, chấp nhận cảnh từ nền lên trần thấp tè. Lại có nhà nền cao hơn vỉa hè gần nửa mét, dở khóc dở cười khi phải bắc thang vào nhà. Trong khi đó, tình trạng ngập úng cục bộ tại Hà Nội ngày càng gia tăng - kiến trúc sư này dẫn chứng.
Bởi vậy, trước tình trạng loạn chuẩn cốt nền vẫn đang diễn ra khá phổ biến và không bị kiểm soát, đã đến lúc quy định về cao độ nền khống chế cần được các thành phố quan tâm để đảm bảo hài hòa không gian kiến trúc và góp phần giải quyết tình trạng ngập úng trên địa bàn.
Theo Kiến trúc sư Phạm Anh Quân, việc xác định cao độ nền khá quan trọng vì nó giúp khống chế, bảo đảm thoát nước cho khu vực, bảo vệ các công trình xây dựng. Do vậy, khi lập dự án, các đơn vị đầu tư cần chú ý đến kết nối giữa công trình với hệ thống hạ tầng kỹ thuật cấp thoát nước cũng như giao thông...
Trước tình hình biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp, trong quy hoạch xây dựng đô thị và các điểm dân cư nông thôn luôn phải chú trọng để các khu đất dự kiến quy hoạch không rơi vào tình trạng ngập úng do lũ lụt, mưa lớn; hạn chế thiệt hại trước ảnh hưởng của thiên tai. Một trong những giải pháp được tính đến là khi quy hoạch đô thị chọn cao độ xây dựng khống chế chuẩn xác./.
Xem thêm:

>>Hà Nội: Khẩn trương khắc phục úng ngập tại đường Lê Trọng Tấn

>>Tăng năng lực chống ngập từ nền tảng công nghệ