“Lá chắn an sinh” trong thiên tai

Theo báo cáo nhanh của Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), bão số 10 và mưa lũ sau bão số 10, số 11 đã khiến 15 người chết và mất tích, riêng Thái Nguyên có 8 người; hơn 222.000 ngôi nhà bị ngập, 711 nhà hư hỏng nặng; khoảng 23.000 ha lúa và hoa màu bị úng ngập; hơn 350.000 con gia cầm và 2.000 con gia súc bị chết, cuốn trôi.

Trước những thiệt hại nặng nề ấy, việc tham gia bảo hiểm, đặc biệt là bảo hiểm tài sản, nhà cửa, cây trồng, vật nuôi trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Tuy nhiên, thực tế cho thấy tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm ở các vùng thường xuyên chịu ảnh hưởng thiên tai vẫn rất thấp.

Phần lớn người dân vẫn mang tâm lý “rủi ro đến mới tính”, chưa coi bảo hiểm là công cụ tài chính hữu hiệu để bảo vệ bản thân. Ông Lê Khánh Toàn (tỉnh Nghệ An) cho biết: “Nhà tôi bị tốc mái, thiệt hại hơn 100 triệu đồng, nhưng không có bảo hiểm nên coi như trắng tay. Giờ chỉ biết trông chờ vào hỗ trợ của chính quyền và hàng xóm.”

Ở Thái Nguyên, chị Nguyễn Thị Nhung kể, chiếc ô tô gia đình bị ngập nước nặng trong đợt mưa bão vừa qua, phải sửa chữa hết gần 200 triệu đồng: “Trước giờ cứ nghĩ xe mình chạy trong thành phố thì không sao, ai ngờ chỉ một cơn mưa lớn là nước dâng lên tận cửa. Vì chủ quan không mua bảo hiểm vật chất xe nên giờ gánh hết chi phí, thật sự quá sức.”

Còn ông Nguyễn Văn Tấn ở Bắc Ninh chia sẻ, mấy héc-ta lúa của gia đình bị ngập sâu nhiều ngày, mất trắng toàn bộ. “Cả năm chăm bón, đến khi gần gặt thì nước lũ cuốn trôi. Nếu có bảo hiểm nông nghiệp thì đỡ biết mấy, nhưng tôi còn e ngại, sợ thủ tục phức tạp, sợ mất tiền.”

Những câu chuyện như vậy không hiếm trong các mùa mưa bão. Nguyên nhân chính khiến người dân chưa mặn mà với bảo hiểm là do nhận thức còn hạn chế, thu nhập thấp, thiếu thông tin về sản phẩm và chưa tin tưởng vào khả năng chi trả, bồi thường của doanh nghiệp. Bên cạnh đó, thủ tục tham gia và giám định thiệt hại ở nhiều nơi còn rườm rà, khiến người dân ngần ngại.

Không chỉ người dân e dè, các doanh nghiệp bảo hiểm cũng đối mặt nhiều khó khăn khi mở rộng hoạt động tại những địa bàn có rủi ro cao. Chi phí giám định và bồi thường lớn, trong khi mức phí bảo hiểm thấp, khiến doanh nghiệp khó đảm bảo hiệu quả tài chính. Đại diện một công ty bảo hiểm phi nhân thọ tại miền Trung cho biết, nhu cầu bảo hiểm trong mùa mưa bão rất lớn, nhưng nếu không có chính sách hỗ trợ của Nhà nước, doanh nghiệp khó trụ vững khi xảy ra thiệt hại trên diện rộng.

Nhằm khuyến khích người dân tham gia bảo hiểm, đặc biệt là bảo hiểm nông nghiệp, Chính phủ đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ. Theo Nghị định số 58/2018/NĐ-CP về bảo hiểm nông nghiệp, hộ nghèo và cận nghèo được hỗ trợ tới 90% phí bảo hiểm nông nghiệp; các tổ chức, doanh nghiệp sản xuất lớn được hỗ trợ 20%.

Tuy nhiên, sau hơn 6 năm triển khai nghị định về bảo hiểm nông nghiệp và các quyết định hỗ trợ có liên quan, kết quả của chính sách vẫn còn rất nhiều hạn chế.

Đại diện Cục Quản lý và giám sát bảo hiểm (Bộ Tài chính) cho biết dù được hỗ trợ phí bảo hiểm, nhưng giai đoạn 2019-2021, bảo hiểm cho cây lúa chỉ có 2/7 tỉnh triển khai là Nghệ An và Thái Bình (hiện thuộc tỉnh Hưng Yên); bảo hiểm cho trâu, bò có 2/8 tỉnh triển khai là Bình Định (hiện thuộc tỉnh Gia Lai) và Hà Giang (hiện thuộc tỉnh Tuyên Quang); bảo hiểm cho tôm sú và tôm thẻ chân trắng không có địa phương nào triển khai.

Đến giai đoạn 2022-2025, chỉ có 1/14 địa phương triển khai bảo hiểm nông nghiệp là Hà Giang (tỉnh Tuyên Quang hiện nay), với người nuôi trâu bò, trong khi cây trồng và thủy sản không còn được triển khai.

Theo Cục Quản lý và Giám sát bảo hiểm, giai đoạn 2019-2021, có 16.731 hộ tham gia với tổng giá trị được bảo hiểm là 146 tỷ đồng; tổng phí mua bảo hiểm gần 7 tỷ đồng; trong đó, ngân sách hỗ trợ 5,72 tỷ đồng. Sang giai đoạn 2022 đến nay, chỉ còn 3.630 hộ tham gia, với tổng giá trị bảo hiểm gần 71 tỷ đồng; tổng phí bảo hiểm là 2,6 tỷ đồng; trong đó, ngân sách nhà nước hỗ trợ 2,3 tỷ đồng.

Các sản phẩm bảo hiểm nông nghiệp hiện tại đang được cung cấp bởi một số doanh nghiệp bảo hiểm lớn có vốn Nhà nước như Bảo hiểm Bảo Việt, Bảo Minh, ABIC…

Theo Hiệp hội Bảo hiểm Việt Nam (IAV), sau những cơn bão vừa qua, Việt Nam cần cập nhật sản phẩm bảo hiểm để đến gần hơn với người mua bảo hiểm, đặc biệt là nông dân. Sản phẩm bảo hiểm phải đi vào đời sống của nhân dân nhiều hơn nữa. Trách nhiệm của doanh nghiệp bảo hiểm là làm lá chắn cho khách hàng, đặc biệt là người nông dân đối tượng rất dễ bị tổn thương.

Song các chuyên gia kinh tế cho rằng, việc triển khai ở cơ sở vẫn gặp nhiều vướng mắc, nhất là trong khâu tuyên truyền, hướng dẫn người dân và xác định mức bồi thường khi thiên tai xảy ra. Đại diện Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm (Bộ Tài chính) cho rằng, truyền thông và tư vấn trực tiếp cho người dân rất quan trọng. Khi bà con hiểu được lợi ích của bảo hiểm sẽ chủ động tham gia thay vì chờ đợi rủi ro xảy ra mới tìm đến sự hỗ trợ.

Hiện một hướng đi mới đang được các doanh nghiệp đẩy mạnh là ứng dụng công nghệ số trong đăng ký, giám định và chi trả bồi thường. Nhờ đó, người dân có thể tham gia bảo hiểm qua điện thoại, theo dõi hợp đồng trực tuyến và nhận tiền bồi thường nhanh chóng qua tài khoản ngân hàng. Các doanh nghiệp cũng phối hợp với chính quyền địa phương xây dựng cơ sở dữ liệu rủi ro thiên tai, giúp định phí bảo hiểm hợp lý và minh bạch hơn.

Trong bối cảnh thiên tai, bão lũ ngày càng cực đoan, bảo hiểm không chỉ là giải pháp tài chính, mà còn là “lá chắn an sinh” giúp người dân ổn định cuộc sống, giảm gánh nặng cho ngân sách Nhà nước.

Để nâng cao tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm, các chuyên gia cho rằng cần tiếp tục đẩy mạnh truyền thông, đa dạng hóa sản phẩm, đơn giản hóa thủ tục, có cơ chế hỗ trợ linh hoạt và phát huy vai trò của chính quyền cơ sở. Khi người dân chủ động tham gia bảo hiểm, thiệt hại do thiên tai sẽ không còn là gánh nặng riêng của từng hộ, mà được chia sẻ trong cộng đồng, đúng với tinh thần “một người vì mọi người, mọi người vì một người”.