Làm sống lại đồ chơi Trung thu cổ của Hà Nội
Tại chương trình Trung thu truyền thống đang diễn ra ở Hoàng thành Thăng Long, một nhóm khách cao tuổi là những người Hà Nội gốc đến tham quan, tìm lại ký ức tuổi thơ, ngỡ ngàng khi nhìn thấy những con giống bột Đồng Xuân và Phố Khách vắng bóng nhiều thập kỷ qua, bỗng xuất hiện tại gian hàng giới thiệu mâm cỗ Trung thu truyền thống của Hà Nội.
Mọi người trầm trồ, đi từ ngạc nhiên đến thích thú, cùng nhau nhìn ngắm, ríu rít cười nói, kể về những kỷ niệm từng gắn bó với con giống bột một thời, như những mảnh ghép thời gian đang hiện về.
Những bậc cao niên càng ngạc nhiên hơn khi biết được người đưa thứ đồ chơi cổ của Hà Nội trở lại cuộc sống ngày nay chính là nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Bách và nghệ nhân trẻ tuổi Đặng Văn Hậu.
Hay tại chợ Trung thu truyền thống Hàng Mã, quận Hoàn Kiếm năm nay, cũng xuất hiện một vài sạp hàng bày bán con giống bột Đồng Xuân, Phố Khách thu hút sự tò mò của không ít em nhỏ cũng như các bậc phụ huynh.
Trẻ em xúm xít quanh sạp hàng ngó nghiêng, cầm nắm những con giống bột nhỏ xinh, nhiều sắc màu, thậm chí thi nhau thổi tò te nghe rất vui tai. Thấy các em hào hứng với món đồ chơi dân gian mộc mạc, cả người bán lẫn các bố mẹ đều vui vẻ, phấn khởi.
Nghệ nhân Đặng Văn Hậu kể, con giống bột Đồng Xuân và Phố Khách sinh ra ở 36 phố phường xưa nên khi phục hồi lại, anh đã đưa trở lại nơi này, đúng nơi nó sinh ra.Nhớ lần đầu đưa nó trở lại phố Hàng Mã, người dân phố cổ Hà Nội ngỡ ngàng và thích thú bởi mấy mươi năm vắng bóng những con giống bột truyền thống, nay lại thấy xuất hiện. Nhiều người mách nhau mua và hiệu ứng được lan truyền trên mạng xã hội, ngày càng nhiều người tìm tới nghệ nhân Đặng Văn Hậu.
Nhưng có lẽ ngạc nhiên hơn cả là lần đầu tiên anh đưa những con giống bột cổ của Hà Nội ra trưng bày năm 2017 ở triển lãm tại Trung tâm giao lưu văn hóa phố cổ Hà Nội, Bảo tàng Dân tộc học và di tích Văn Miếu – Quốc Tử Giám, toàn bộ con giống bột được hệ thống Quán ăn Ngon mua hết. Từ đó, Đặng Văn Hậu càng tự tin với việc khôi phục món đồ chơi dân gian đặc sắc của Hà Nội.
Với chất giọng lạc quan, vui vẻ, Nghệ nhân Đặng Văn Hậu cho hay, cái duyên đến với những con giống bột cổ của Hà Nội cũng thật tình cờ. Đó là khi còn nhỏ tuổi, Hậu hay theo ông ngoại từ làng nghề tò he Xuân La, huyện Phú Xuyên (Hà Nội) vào trung tâm thành phố nặn tò he thì gặp nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Bách.
Ông đặc biệt chú ý đến tài nặn tò he của Đặng Văn Hậu và sau nhiều lần gặp gỡ, đến năm 2012, nhà nghiên cứu Trịnh Bách đã đặt anh làm mấy con rồng thời nhà Nguyễn, dáng rất khó làm. Với sự đam mê của người làm nghề, cộng với kỹ năng khéo léo, những con giống bột của Đặng Văn Hậu đã khiến nhà nghiên cứu Trịnh Bách hài lòng. Từ đó trở đi, năm nào ông Trịnh Bách cũng tìm đến Hậu để đặt làm con giống, mãi rồi cũng thành thân.
Một ngày, ông chia sẻ với Hậu: “Chú thấy con giống bột của Hà Nội xưa rất đẹp, tuổi của chú thủa đó ai cũng thích, nhưng giờ đây không còn, trẻ con không được chơi nữa, nên chú rất tiếc. Hậu có thể giúp chú khôi phục được không?”. Nỗi lòng của ông đã lay động Đặng Văn Hậu và anh đồng ý.
Nhưng khôi phục thế nào là cả một hành trình gian nan bởi con giống bột Đồng Xuân và Phố Hách đã mai một, việc tìm lại người làm con giống xưa rất khó khăn. May sao, hai chú cháu gặp bà Nguyệt Ánh, là người cuối cùng làm con giống bột Đồng Xuân. Nhìn những con giống bà làm, Đặng Văn Hậu bị mê hoặc luôn.
Cảm kích tấm lòng của nhà nghiên cứu Trịnh Bách và của người trẻ tuổi, bà Nguyệt Ánh đã truyền dạy tất cả những kỹ năng nặn con giống bột Đồng Xuân cho Hậu, với mong muốn có người gìn giữ nét đẹp đặc trưng này.
Tuy vậy, các mẫu con giống bột Đồng Xuân mà bà Nguyệt Ánh có được chưa nhiều và để phong phú hơn, nhà nghiên cứu Trịnh Bách đã sưu tầm thêm các hình ảnh, hiện vật ở Viện Viễn Đông Bác Cổ. May mắn, tại đây còn giữ lại rất nhiều hình ảnh và hiện vật con giống Đồng Xuân từ năm 1920 đến giờ.Với những con giống Phố Khách do không còn mẫu, nhà nghiên cứu Trịnh Bách đã vẽ lại cho Hậu thực hiện, bởi thủa nhỏ, ông đã từng mày mò tự phác họa những mẫu con giống bột thành bộ sưu tập cho mình.
Bên cạnh việc khôi phục con giống bột Hà thành xưa, Nghệ nhân Đặng Văn Hậu cũng khôi phục con giống bột cổ của làng nghề Xuân La, xã Phượng Dực, huyện Phú Xuyên - quê anh. Dù những con giống này không còn xuất hiện ở thời điểm đó nhưng không quá khó để khôi phục lại.Nhiều người cao tuổi ở làng Xuân La vẫn còn biết nghề, chỉ có điều, do thời gian dài khó tiêu thụ nên họ bỏ không làm. Anh chỉ tìm hiểu qua những người lớn tuổi trong làng là có thể làm được.
Chỉ cho khách xem các dòng con giống bột cổ Hà thành, Đặng Văn Hậu cho hay, mỗi dòng con giống bột có đặc trưng và chủ đề thể hiện khác nhau. Con giống Phố Khách hướng nhiều về chủ đề thần thoại như: Bộ Tứ linh (Long, Ly, Quy, Phụng), bộ Tam sư…; còn con giống bột Đồng Xuân là con giống trơn, chủ đề khá đa dạng, gắn liền với vật nuôi trong gia đình hay nhân vật trong bộ truyện Lục súc tranh công, nhân vật tín ngưỡng dân gian Việt Nam trong bộ Tứ phủ, Tam sinh…
Còn con giống bột Phú Xuyên ngày xưa thường gọi là “bánh chim cò” và con tò te, nặn bằng bột tẻ, trộn màu thực vật tự nhiên, khi chơi xong có thể hấp lên ăn được. Sau này, con giống bột Phú Xuyên cải tiến nặn trên que, mang đến các lễ hội nặn trực tiếp bán cho mọi người. “Bánh chim cò” và con tò te sau này được gọi là tò he; với các chủ đề phong phú như: Con công, Võ Tòng đả hổ, Bao Công, Tây Du ký…
Việt Nam là nước duy nhất có tục chơi con giống bột dịp Tết Trung thu, đó là niềm vui của trẻ nhỏ, niềm tự hào của người lớn. Mỗi con giống bột mang một câu chuyện, một ý nghĩa khác nhau nhưng đều hướng đến tính giáo dục cho trẻ nhỏ yêu cuộc sống, trân trọng những giá trị lịch sử.
Dù đồ chơi Trung thu có muôn vàn loại khác nhau nhưng hiện nhiều người có xu hướng quay lại những giá trị truyền thống. Vì thế, con giống bột cổ Hà thành có nhiều cơ hội phục hồi, phát triển.
Những người như nhà nghiên cứu Trịnh Bách và nghệ nhân Đặng Văn Hậu đang kỳ vọng vào điều đó, để họ được sống với đam mê của mình, mang những nét đẹp văn hóa truyền thống đến với trẻ nhỏ và người dân Hà Nội./.
>>Những người “giữ lửa” nghề làm khuôn bánh Trung thu truyền thống
Tin liên quan
-
Đời sống
Trung thu Phố cổ Hà Nội với nhiều hoạt động truyền thống đặc sắc
13:56' - 25/09/2020
Ngày 25/9, tại Ngôi nhà di sản 87 Mã Mây, Ban Quản lý Phố cổ Hà Nội đã khai mạc Tết Trung thu năm 2020 với nhiều hoạt động văn hóa truyền thống đặc sắc, hấp dẫn.
-
Đời sống
Cách cắt tỉa hoa quả thành con vật ngộ nghĩnh cho mâm cỗ Trung Thu
08:47' - 25/09/2020
Những mâm cỗ Trung thu được làm từ hoa quả cắt tỉa đang ngày một được ưa chuộng bởi sự sáng tạo và độc đáo.
-
Đời sống
Cùng nghệ nhân dân gian làm đồ chơi vui Tết Trung thu 2020
07:30' - 22/09/2020
Chương trình “Trung thu 2020: Người giữ lửa Trung thu” sẽ diễn ra trong 2 ngày 26 - 27/9 tới (tức ngày 10, 11/8 âm lịch) tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam.
-
Hàng hoá
Kiểm soát chặt chất lượng bánh trung thu
15:44' - 21/09/2020
Mới đây, Đội quản lý thị trường số 5 (Cục Quản lý thị trường Hà Nội) qua kiểm tra đã phát hiện 1.000 chiếc bánh Trung thu do nước ngoài sản xuất đang tập kết tại số nhà 301 Trần Khát Chân.
Tin cùng chuyên mục
-
Đời sống
Xem ngay lịch âm dương hôm nay 19/7
05:00'
Bnews. Xem ngay lịch âm hôm nay 19/7 nhanh nhất và chính xác nhất. Xem giờ tốt xấu ngày 19/7, việc nên làm, không nên làm hôm nay và lịch vạn niên tháng 7, chuyển đổi lịch âm - dương 2025.
-
Đời sống
Hà Nội công bố điểm chuẩn trúng tuyển bổ sung vào lớp 10 không chuyên
18:04' - 18/07/2025
Ngày 18/7, Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội ban hành Quyết định số 1621/QĐ-SGDĐT phê duyệt điểm chuẩn trúng tuyển bổ sung vào lớp 10 Trung học phổ thông công lập năm học 2025 - 2026.
-
Đời sống
Công suất tiêu thụ điện miền Bắc lập đỉnh mới
15:53' - 18/07/2025
Công suất tiêu thụ điện miền Bắc tối 17/7 đạt 18.242 MW, vượt đỉnh đầu tháng 6, trong bối cảnh nắng nóng gay gắt tiếp diễn trên diện rộng.
-
Đời sống
Giọt máu trao đi, tình người lan tỏa
12:44' - 18/07/2025
Những năm qua chương trình “Hành trình đỏ kết nối dòng máu Việt” tại An Giang đã thu hút đông đảo cán bộ, đoàn viên,... tích cực tham gia hưởng ứng với hơn 5.000 đơn vị máu được hiến mỗi năm.
-
Đời sống
Đắk Lắk: Cam kết bồi thường thiệt hại cho nhà dân bị nứt do thi công cao tốc
12:43' - 18/07/2025
Bắt đầu từ ngày 15/7 đơn vị bảo hiểm phối hợp với chính quyền địa phương, chủ đầu tư và đơn vị thi công kiểm tra, đánh giá thiệt hại từng căn nhà theo phản ánh của hộ dân.
-
Đời sống
Chhay-Dăm – Khi trống kể chuyện văn hóa Khmer
12:43' - 18/07/2025
Giữa không gian đa sắc màu văn hóa Nam Bộ, âm vang trống Chhay-Dăm vẫn rộn ràng như lời nhắc nhở về một giá trị văn hóa phi vật thể cần được giữ gìn, lan tỏa và tôn vinh.
-
Đời sống
Duyệt Thị Đường - khi nhà hát cổ kể chuyện cho hậu thế
09:51' - 18/07/2025
Duyệt Thị Đường, nhà hát cổ nhất còn lại của sân khấu truyền thống Việt Nam, là một viên ngọc quý trong quần thể di tích Cố đô Huế.
-
Đời sống
Đột phá công nghệ AI thay thế chụp CT và X-quang giúp giảm 99% bức xạ
07:44' - 18/07/2025
HKUST vừa phát triển công nghệ AI có thể tạo mô hình 3D xương và nội tạng từ ảnh chụp X-quang nhưng giảm tới 99% lượng bức xạ mà bệnh nhân phải tiếp nhận.
-
Đời sống
Xem ngay lịch âm dương hôm nay 18/7
05:00' - 18/07/2025
Bnews. Xem ngay lịch âm hôm nay 18/7 nhanh nhất và chính xác nhất. Xem giờ tốt xấu ngày 18/7, việc nên làm, không nên làm hôm nay và lịch vạn niên tháng 7, chuyển đổi lịch âm - dương 2025.