Làm sống lại đồ chơi Trung thu cổ của Hà Nội
Tại chương trình Trung thu truyền thống đang diễn ra ở Hoàng thành Thăng Long, một nhóm khách cao tuổi là những người Hà Nội gốc đến tham quan, tìm lại ký ức tuổi thơ, ngỡ ngàng khi nhìn thấy những con giống bột Đồng Xuân và Phố Khách vắng bóng nhiều thập kỷ qua, bỗng xuất hiện tại gian hàng giới thiệu mâm cỗ Trung thu truyền thống của Hà Nội.
Mọi người trầm trồ, đi từ ngạc nhiên đến thích thú, cùng nhau nhìn ngắm, ríu rít cười nói, kể về những kỷ niệm từng gắn bó với con giống bột một thời, như những mảnh ghép thời gian đang hiện về.
Những bậc cao niên càng ngạc nhiên hơn khi biết được người đưa thứ đồ chơi cổ của Hà Nội trở lại cuộc sống ngày nay chính là nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Bách và nghệ nhân trẻ tuổi Đặng Văn Hậu.
Hay tại chợ Trung thu truyền thống Hàng Mã, quận Hoàn Kiếm năm nay, cũng xuất hiện một vài sạp hàng bày bán con giống bột Đồng Xuân, Phố Khách thu hút sự tò mò của không ít em nhỏ cũng như các bậc phụ huynh.
Trẻ em xúm xít quanh sạp hàng ngó nghiêng, cầm nắm những con giống bột nhỏ xinh, nhiều sắc màu, thậm chí thi nhau thổi tò te nghe rất vui tai. Thấy các em hào hứng với món đồ chơi dân gian mộc mạc, cả người bán lẫn các bố mẹ đều vui vẻ, phấn khởi.
Nghệ nhân Đặng Văn Hậu kể, con giống bột Đồng Xuân và Phố Khách sinh ra ở 36 phố phường xưa nên khi phục hồi lại, anh đã đưa trở lại nơi này, đúng nơi nó sinh ra.
Nhớ lần đầu đưa nó trở lại phố Hàng Mã, người dân phố cổ Hà Nội ngỡ ngàng và thích thú bởi mấy mươi năm vắng bóng những con giống bột truyền thống, nay lại thấy xuất hiện. Nhiều người mách nhau mua và hiệu ứng được lan truyền trên mạng xã hội, ngày càng nhiều người tìm tới nghệ nhân Đặng Văn Hậu.
Nhưng có lẽ ngạc nhiên hơn cả là lần đầu tiên anh đưa những con giống bột cổ của Hà Nội ra trưng bày năm 2017 ở triển lãm tại Trung tâm giao lưu văn hóa phố cổ Hà Nội, Bảo tàng Dân tộc học và di tích Văn Miếu – Quốc Tử Giám, toàn bộ con giống bột được hệ thống Quán ăn Ngon mua hết. Từ đó, Đặng Văn Hậu càng tự tin với việc khôi phục món đồ chơi dân gian đặc sắc của Hà Nội.
Với chất giọng lạc quan, vui vẻ, Nghệ nhân Đặng Văn Hậu cho hay, cái duyên đến với những con giống bột cổ của Hà Nội cũng thật tình cờ. Đó là khi còn nhỏ tuổi, Hậu hay theo ông ngoại từ làng nghề tò he Xuân La, huyện Phú Xuyên (Hà Nội) vào trung tâm thành phố nặn tò he thì gặp nhà nghiên cứu văn hóa Trịnh Bách.
Ông đặc biệt chú ý đến tài nặn tò he của Đặng Văn Hậu và sau nhiều lần gặp gỡ, đến năm 2012, nhà nghiên cứu Trịnh Bách đã đặt anh làm mấy con rồng thời nhà Nguyễn, dáng rất khó làm. Với sự đam mê của người làm nghề, cộng với kỹ năng khéo léo, những con giống bột của Đặng Văn Hậu đã khiến nhà nghiên cứu Trịnh Bách hài lòng. Từ đó trở đi, năm nào ông Trịnh Bách cũng tìm đến Hậu để đặt làm con giống, mãi rồi cũng thành thân.
Một ngày, ông chia sẻ với Hậu: “Chú thấy con giống bột của Hà Nội xưa rất đẹp, tuổi của chú thủa đó ai cũng thích, nhưng giờ đây không còn, trẻ con không được chơi nữa, nên chú rất tiếc. Hậu có thể giúp chú khôi phục được không?”. Nỗi lòng của ông đã lay động Đặng Văn Hậu và anh đồng ý.
Nhưng khôi phục thế nào là cả một hành trình gian nan bởi con giống bột Đồng Xuân và Phố Hách đã mai một, việc tìm lại người làm con giống xưa rất khó khăn. May sao, hai chú cháu gặp bà Nguyệt Ánh, là người cuối cùng làm con giống bột Đồng Xuân. Nhìn những con giống bà làm, Đặng Văn Hậu bị mê hoặc luôn.
Cảm kích tấm lòng của nhà nghiên cứu Trịnh Bách và của người trẻ tuổi, bà Nguyệt Ánh đã truyền dạy tất cả những kỹ năng nặn con giống bột Đồng Xuân cho Hậu, với mong muốn có người gìn giữ nét đẹp đặc trưng này.
Tuy vậy, các mẫu con giống bột Đồng Xuân mà bà Nguyệt Ánh có được chưa nhiều và để phong phú hơn, nhà nghiên cứu Trịnh Bách đã sưu tầm thêm các hình ảnh, hiện vật ở Viện Viễn Đông Bác Cổ. May mắn, tại đây còn giữ lại rất nhiều hình ảnh và hiện vật con giống Đồng Xuân từ năm 1920 đến giờ.
Với những con giống Phố Khách do không còn mẫu, nhà nghiên cứu Trịnh Bách đã vẽ lại cho Hậu thực hiện, bởi thủa nhỏ, ông đã từng mày mò tự phác họa những mẫu con giống bột thành bộ sưu tập cho mình.
Bên cạnh việc khôi phục con giống bột Hà thành xưa, Nghệ nhân Đặng Văn Hậu cũng khôi phục con giống bột cổ của làng nghề Xuân La, xã Phượng Dực, huyện Phú Xuyên - quê anh. Dù những con giống này không còn xuất hiện ở thời điểm đó nhưng không quá khó để khôi phục lại.
Nhiều người cao tuổi ở làng Xuân La vẫn còn biết nghề, chỉ có điều, do thời gian dài khó tiêu thụ nên họ bỏ không làm. Anh chỉ tìm hiểu qua những người lớn tuổi trong làng là có thể làm được.
Chỉ cho khách xem các dòng con giống bột cổ Hà thành, Đặng Văn Hậu cho hay, mỗi dòng con giống bột có đặc trưng và chủ đề thể hiện khác nhau. Con giống Phố Khách hướng nhiều về chủ đề thần thoại như: Bộ Tứ linh (Long, Ly, Quy, Phụng), bộ Tam sư…; còn con giống bột Đồng Xuân là con giống trơn, chủ đề khá đa dạng, gắn liền với vật nuôi trong gia đình hay nhân vật trong bộ truyện Lục súc tranh công, nhân vật tín ngưỡng dân gian Việt Nam trong bộ Tứ phủ, Tam sinh…
Còn con giống bột Phú Xuyên ngày xưa thường gọi là “bánh chim cò” và con tò te, nặn bằng bột tẻ, trộn màu thực vật tự nhiên, khi chơi xong có thể hấp lên ăn được. Sau này, con giống bột Phú Xuyên cải tiến nặn trên que, mang đến các lễ hội nặn trực tiếp bán cho mọi người. “Bánh chim cò” và con tò te sau này được gọi là tò he; với các chủ đề phong phú như: Con công, Võ Tòng đả hổ, Bao Công, Tây Du ký…
Việt Nam là nước duy nhất có tục chơi con giống bột dịp Tết Trung thu, đó là niềm vui của trẻ nhỏ, niềm tự hào của người lớn. Mỗi con giống bột mang một câu chuyện, một ý nghĩa khác nhau nhưng đều hướng đến tính giáo dục cho trẻ nhỏ yêu cuộc sống, trân trọng những giá trị lịch sử.
Dù đồ chơi Trung thu có muôn vàn loại khác nhau nhưng hiện nhiều người có xu hướng quay lại những giá trị truyền thống. Vì thế, con giống bột cổ Hà thành có nhiều cơ hội phục hồi, phát triển.
Những người như nhà nghiên cứu Trịnh Bách và nghệ nhân Đặng Văn Hậu đang kỳ vọng vào điều đó, để họ được sống với đam mê của mình, mang những nét đẹp văn hóa truyền thống đến với trẻ nhỏ và người dân Hà Nội./.
>>Những người “giữ lửa” nghề làm khuôn bánh Trung thu truyền thống
Tin liên quan
-
Đời sống
Trung thu Phố cổ Hà Nội với nhiều hoạt động truyền thống đặc sắc
13:56' - 25/09/2020
Ngày 25/9, tại Ngôi nhà di sản 87 Mã Mây, Ban Quản lý Phố cổ Hà Nội đã khai mạc Tết Trung thu năm 2020 với nhiều hoạt động văn hóa truyền thống đặc sắc, hấp dẫn.
-
Đời sống
Cách cắt tỉa hoa quả thành con vật ngộ nghĩnh cho mâm cỗ Trung Thu
08:47' - 25/09/2020
Những mâm cỗ Trung thu được làm từ hoa quả cắt tỉa đang ngày một được ưa chuộng bởi sự sáng tạo và độc đáo.
-
Đời sống
Cùng nghệ nhân dân gian làm đồ chơi vui Tết Trung thu 2020
07:30' - 22/09/2020
Chương trình “Trung thu 2020: Người giữ lửa Trung thu” sẽ diễn ra trong 2 ngày 26 - 27/9 tới (tức ngày 10, 11/8 âm lịch) tại Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam.
-
Hàng hoá
Kiểm soát chặt chất lượng bánh trung thu
15:44' - 21/09/2020
Mới đây, Đội quản lý thị trường số 5 (Cục Quản lý thị trường Hà Nội) qua kiểm tra đã phát hiện 1.000 chiếc bánh Trung thu do nước ngoài sản xuất đang tập kết tại số nhà 301 Trần Khát Chân.
Tin cùng chuyên mục
-
Đời sống
Giỗ Tổ Hùng Vương - nét đẹp văn hóa trong tâm thức người Việt
09:57'
Những ngày này, người Việt ở Việt Nam nói riêng, ở khắp năm châu nói chung đều thành kính hướng về Đất Tổ, nhớ đến ngày Giỗ Tổ 10 tháng 3.
-
Đời sống
Nắng nóng kéo dài, mực nước các ao, hồ ở Bình Phước xuống thấp
08:07'
Ban Chỉ huy phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tỉnh Bình Phước cho biết, nắng nóng kéo dài trên địa bàn tỉnh khiến mực nước các ao, hồ chứa tiếp tục xuống thấp, một số hồ đã cạn kiệt.
-
Đời sống
Chật vật nước sinh hoạt ở vùng cao Lai Châu
17:41' - 17/04/2024
Thiếu nước sinh hoạt không chỉ ảnh hưởng tới đời sống sinh hoạt của người dân mà còn ảnh hưởng tới việc học tập, sinh hoạt của các cháu học sinh.
-
Đời sống
4 khu dã ngoại quanh Hà Nội cho kỳ nghỉ lễ 30/4 và 1/5
15:28' - 17/04/2024
Dịp lễ 30/4 và 1/5 này, bạn có thể cùng gia đình hay bạn bè "đi trốn" ở những điểm vui chơi gần Hà Nội dưới đây.
-
Đời sống
Đếm ngược 100 ngày tới Olympic Paris 2024
10:38' - 17/04/2024
Tối 16/4, chiếc đồng hồ đếm ngược tới Olympic Paris 2024 bắt đầu hiển thị con số 100, đánh dấu còn 100 ngày nữa là Thế vận hội mùa Hè lần thứ 33 sẽ chính thức được khai màn tại thủ đô của nước Pháp.
-
Đời sống
Vì sao giỗ Tổ Hùng Vương vào ngày 10/3 Âm lịch?
10:20' - 17/04/2024
Giỗ Tổ Hùng Vương là nghi lễ truyền thống được tổ chức hàng năm vào mùng 10/3 âm lịch tại Đền Hùng, TP Việt Trì, tỉnh Phú Thọ và được người dân Việt Nam trên toàn thế giới kỷ niệm.
-
Đời sống
Thêm nhiều nước châu Phi thu hồi siro trị ho của Johnson & Johnson
09:55' - 17/04/2024
Cơ quan quản lý dược phẩm tại Tanzania, Rwanda và Zimbabwe đã thông báo thu hồi siro trị ho dành cho trẻ em của hãng Johnson & Johnson (Mỹ) trên các thị trường này.
-
Đời sống
Giữa mùa nắng hạn, người dân miền Tây "hốt bạc" từ cây đặc sản
08:32' - 17/04/2024
Vùng Bảy núi An Giang đang vào cao điểm mùa khô, giữa cái nắng oi bức đến khó chịu của vùng biên giới Tây Nam, những hàng thốt nốt vẫn sừng sững vươn cao, lặng lẽ “làm mật” cho đời.
-
Đời sống
Tết cổ truyền an vui của người dân Campuchia
07:00' - 17/04/2024
Trong các ngày từ 13-16/4, người dân Campuchia đón Tết cổ truyền Choul Chnam Thmey (Vào năm mới) 2024 trong không khí đoàn viên, phấn khởi và an vui.