Đồng 500 euro. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo bài viết trên trang mạng Foreign Affairs, EU đã luôn phải vật lộn để thích ứng với nền chính trị dân chủ của các thành viên. Tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn vào năm 1999, với sự ra đời của một liên minh tiền tệ nhưng thiếu một liên minh chính trị và tài chính đi kèm.
Đến đầu năm 2011, khủng hoảng nợ ở khu vực đồng tiền chung châu Âu (Eurozone) đã phát triển từ mối đe dọa thực sự nhưng có thể kiểm soát được sang tình thế nan giải mà EU không có khả năng thoát ra rõ nét.
Bị bó chặt trong một liên minh tiền tệ không hiệu quả, EU không thể thích hội nhập hay đè nén dân chủ đối với các thành viên. Hệ quả là sẽ tiếp tục lặp lại tình cảnh như một thập kỉ vừa qua: Khủng hoảng nối tiếp khủng hoảng mà không có giải pháp bền vững.
Đối đầu giữa Chính phủ Italy với quan chức Eurozone về trần thâm hụt ngân sách của Italy là minh chứng mới nhất cho thấy sự bất lực của EU tromg việc xử lý dân chủ. Hai đảng phái lớn trong chính phủ liên minh ở Italy, đảng Lega và Phong trào Năm sao, đưa ra cam kết về thuế và chi tiêu trong cuộc bầu cử hồi năm 2017.
Nhưng hai đảng này không thể thực hiện lời hứa vì nếu làm vậy sẽ khiến thâm hụt ngân sách gia tăng. Điều này sẽ phá vỡ cam kết của chính phủ tiền nhiệm với Hội đồng châu Âu, mâu thuẫn với quy định về tài khóa được nêu bật trong các hiệp định về thành lập Eurozone. Italy phụ thuộc phần lớn vào nguồn tiền vay từ Ngân hàng Trung ương châu Âu (ECB) dùng để chi trả các khoản vay và vì thế không thể chống EU.
Tuy nhiên, đa phần cử tri Italy sẽ không chấp nhận việc châu Âu kiểm soát nền chính trị nước này. Chính phủ Italy hiện tin rằng gia tăng mức độ phản kháng với EU đồng nghĩa với việc sẽ giành được nhiều phiếu hơn trong các cuộc bầu cử vào tháng Năm tới vào Nghị viện châu Âu.
Có những khiếm khuyết cấu trúc rõ ràng, nhưng các nước thành viên EU lại không thể đồng thuận về điểm bất ổn chứ chưa nói đến giải pháp xử lý. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã đưa ra những đề xuất về cải cách Eurozone như một nhu cầu thực tế để giúp khối có được sức mạnh đối chọi với cuộc khủng hoảng kế tiếp.
Nhưng việc ông khẳng định giải pháp này là điều không thể thiếu lại được dựa trên một giả định sai lầm, cho rằng đã có sự đồng thuận về những điểm nghẽn cần giải quyết. Ví dụ, ông Macron muốn có một ngân sách Eurozone quy mô, mà chắc chắn sẽ phải có phần đóng góp từ những người đóng thuế ở Bắc Âu và Trung Âu.
Nhưng những nước này sẽ không chấp nhận. Trước đó, một vài nước đã thành lập liên minh hồi đầu năm - Liên đoàn Hanseatic Mới (the New Hanseatic League), gồm Estonia, Phần Lan, Ireland, Latvia, Litva và Hà Lan (cùng hai thành viên khác không thuộc khu vực Eurozone là Đan Mạch và Thụy Điển).
Số này muốn kiểm soát chặt chẽ và hiệu quả hơn ngân sách quốc gia - điều sẽ khiến các nước Nam Âu, thậm chí là cả Pháp, gặp khó khăn. Xung khắc này chỉ được giải quyết trừng nào mà một bên hay một nhóm nước giải thích rõ cho cử tri trong nước rằng do Eurozone bao gồm các nước với các nền kinh tế khác nhau, nên nếu chấp nhận là thành viên đồng nghĩa với việc gánh vác trách nhiệm chính trị lớn hơn các nước khác.
Rạn nứt lớn của EU - Brexit, khởi nguồn từ những vấn đề khiếm khuyết cấu trúc, từng đưa tới nhiệm kỳ một thắng lợi cho chính quyền của Thủ tướng David Cameron ở Anh. Khi khủng hoảng Eurozone nổ ra vào năm 2011, những mâu thuẫn căn bản trong Eurozone bộc lộ rõ qua trường hợp của Anh, với sự khác biệt trong chính sách tiền tệ giữa ECB và Ngân hàng Trung ương Anh (BoE).
Cách tiếp cận thắt chặt của ECB đẩy Eurozone vào suy thoái, trong khi BoE giúp kinh tế Anh củng cố đà hồi phục từ sau khủng hoảng tài chính. Anh sau đó trở thành điểm đến của những người không tìm được việc làm tại những nước Nam Âu, nơi có tỉ lệ thất nghiệp ở mức rất cao.
Nền chính trị dân chủ Anh đã phải đón nhận hệ quả. Kết cục là EU đã phải tiến hành trưng cầu dân ý mà phần lớn chủ đề xoay vào các câu hỏi liên quan đến vấn đề người di cư.