Nhiều dư địa hợp tác thương mại, đầu tư với Nhật Bản, Hàn Quốc

Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả thu hút đầu tư cũng như thúc đẩy thương mại, doanh nghiệp Việt Nam cần có chiến lược rõ ràng và không ngừng nâng cấp trình độ công nghệ. Đây là nội dung được các chuyên gia chia sẻ tại Hội thảo thúc đẩy hợp tác thương mại Việt Nam với Nhật Bản và Hàn Quốc trong giai đoạn mới do Trung tâm Hội nhập quốc tế, Viện Nghiên cứu phát triển TP. Hồ Chí Minh tổ chức chiều 15/12.

Ông Vũ Mạnh Đồng, Vụ Phát triển thị trường nước ngoài, Bộ Công Thương thông tin: Nhật Bản tiếp tục là một trong những đối tác kinh tế quan trọng hàng đầu của Việt Nam trên nhiều trụ cột, từ thương mại, đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), viện trợ phát triển chính thức (ODA) đến hợp tác lao động. Hoạt động xuất nhập khẩu giữa hai nước được thúc đẩy mạnh mẽ nhờ các hiệp định thương mại tự do như Hiệp định Đối tác Kinh tế Việt Nam – Nhật Bản (VJEPA), Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện ASEAN – Nhật Bản (AJCEP), Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP).

Cơ cấu hàng hóa hai bên mang tính bổ sung rõ nét, ít cạnh tranh trực tiếp. Việt Nam xuất khẩu sang Nhật Bản chủ yếu các mặt hàng dệt may, phương tiện vận tải và phụ tùng, máy móc thiết bị, gỗ và sản phẩm gỗ, thủy sản, máy vi tính và linh kiện. Ở chiều ngược lại, Việt Nam nhập khẩu nhiều máy vi tính, sản phẩm điện tử và linh kiện (chiếm khoảng 34%), máy móc, thiết bị, dụng cụ và phụ tùng (20%), cùng sắt thép các loại.

Về đầu tư, lũy kế đến hết tháng 11/2025, Nhật Bản là nhà đầu tư lớn thứ ba tại Việt Nam với 5.698 dự án, tổng vốn đăng ký đạt 79,27 tỷ USD, chiếm khoảng 15% tổng vốn FDI. Vốn đầu tư tập trung chủ yếu vào công nghiệp chế biến, chế tạo (61%), sản xuất và phân phối điện, khí, nước, điều hòa (15%) và kinh doanh bất động sản (10,8%). Các địa phương thu hút vốn Nhật Bản nhiều nhất gồm Thanh Hóa, Hà Nội, Bình Dương và TP. Hồ Chí Minh.

Theo ông Vũ Mạnh Đồng, quan hệ kinh tế Việt Nam – Nhật Bản có nhiều thuận lợi nhờ ưu đãi thuế quan từ các FTA, quy mô thị trường lớn, vị trí địa lý gần, lợi thế nhân lực của Việt Nam và khả năng chuyển giao công nghệ từ Nhật Bản. Tuy nhiên, doanh nghiệp vẫn đối mặt với không ít thách thức như yêu cầu cao về tiêu chuẩn chất lượng, đặc biệt trong lĩnh vực nông thủy sản, sự cạnh tranh từ các quốc gia khác, hạn chế trong tiếp cận vốn và công nghệ cao, khác biệt văn hóa – phong cách làm việc và biến động tỷ giá.

Trong thời gian tới, xuất khẩu sang Nhật Bản được kỳ vọng tiếp tục tăng trưởng ở các nhóm hàng đồ gỗ, dệt may, nông lâm thủy sản, thực phẩm và thủ công mỹ nghệ. Đáng chú ý, các sản phẩm rau quả đông lạnh, chế biến sâu và thực phẩm chế biến sẵn được đánh giá có nhiều dư địa mở rộng thị phần.

Cập nhật các tiêu chuẩn và xu hướng tiêu dùng tại Nhật Bản, bà Phạm Minh Hà, Bí thư thứ nhất, Thương vụ Việt Nam tại Nhật Bản cho biết: Nhu cầu nhập khẩu hàng năm của Nhật Bản rất lớn, trong đó tập trung vào nhiều nhóm hàng Việt Nam có thế mạnh sản xuất như đồ điện tử, hàng dệt may – da giày, nông sản,…Tuy nhiên đây cũng là quốc gia có tiêu chuẩn chất lượng hàng hoá cao hàng đầu thế giới. Theo đó, sản phẩm điện tử phải đáp ứng yêu cầu ghi nhãn hóa chất độc hại; hàng dệt may tuân thủ tiêu chuẩn công nghiệp Nhật Bản, kiểm soát hóa chất và quy tắc xuất xứ; phương tiện vận tải, phụ tùng phải được chứng nhận an toàn theo hệ thống phê duyệt kiểu loại.

Nhật Bản cũng siết chặt quy định ghi nhãn biến đổi gen, yêu cầu truy xuất nguồn gốc gỗ hợp pháp và áp dụng tiêu chuẩn formaldehyde nghiêm ngặt, đồng thời chuyển sang cơ chế "danh sách tích cực" đối với bao bì thực phẩm.

Theo bà Phạm Minh Hà, thị trường Nhật Bản ngày càng chú trọng an toàn, truy xuất nguồn gốc, tiêu dùng xanh và sản phẩm tốt cho sức khỏe, kéo theo nhu cầu cao đối với thực phẩm chế biến sâu, thực phẩm đông lạnh, sản phẩm tiện lợi. Bao bì phải đầy đủ thông tin, thiết kế đơn giản, nhỏ gọn; kênh cửa hàng thuốc nổi lên như một hướng phân phối mới cho nông sản và thực phẩm ít hư hỏng. Để khai thác hiệu quả thị trường này, doanh nghiệp cần thường xuyên cập nhật quy định, kiểm soát chặt chất lượng đầu vào, xây dựng chiến lược kinh doanh dài hạn. Song song đó, phải nâng cấp công nghệ và quy trình sản xuất, đồng thời đẩy mạnh xúc tiến thương mại và tham gia các hoạt động kết nối tại Nhật Bản.

Với thị trường Hàn Quốc, ông Phạm Khắc Tuyên, Tham tán Thương mại, Đại sứ quán Việt Nam tại Hàn Quốc cho biết: Mô hình cạnh tranh dựa trên "giá rẻ" đang dần khép lại, nhường chỗ cho cách tiếp cận "tổng giá trị", nhấn mạnh sự phù hợp, minh bạch và ổn định. Trong bối cảnh đó, Hàn Quốc đẩy nhanh chiến lược xanh hóa, số hóa và siết chặt toàn diện các hàng rào kỹ thuật, đặt ra yêu cầu cao hơn đối với hàng hóa nhập khẩu.

Để thâm nhập và trụ vững tại thị trường này, doanh nghiệp Việt Nam cần vượt qua bốn rào cản then chốtgồm hệ thống pháp lý và tiêu chuẩn kỹ thuật ngày càng khắt khe; các yêu cầu ESG đã trở thành điều kiện bắt buộc; áp lực từ môi trường số hóa với đòi hỏi bản địa hóa sâu và xây dựng niềm tin trực tuyến; cùng vai trò "gác cổng" của hệ thống phân phối, với những yêu cầu nghiêm ngặt về tiêu chuẩn, logistics và kiểm nghiệm tại Hàn Quốc.

Trước bối cảnh này, doanh nghiệp Việt Nam cần theo đuổi chiến lược dài hạn, thay vì cạnh tranh ngắn hạn về giá. Trọng tâm là nâng cao năng lực sản phẩm thông qua chất lượng ổn định, nghiên cứu và phát triển sản phẩm phù hợp khẩu vị; chủ động tuân thủ tiêu chuẩn bao bì thân thiện môi trường; đầu tư xây dựng thương hiệu hiện đại, đáng tin cậy; đồng thời phát triển quan hệ đối tác bền vững với khả năng phản hồi nhanh và giao tiếp chuyên nghiệp. Việc tham gia các hội chợ chuyên ngành tại Hàn Quốc được xem là kênh hiệu quả để tiếp cận trực tiếp và chọn lọc đối tác phù hợp.

Phân tích xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng và dòng vốn đầu tư công nghệ cao từ Hàn Quốc vào Việt Nam, ông Nguyễn Duy Kiên, Trưởng phòng Đông Bắc Á, và Nam Thái Bình Dương, Vụ Phát triển thị trường nước ngoài, Bộ Công Thương cho biết: Hàn Quốc hiện là đối tác chiến lược toàn diện và nhà đầu tư FDI lớn nhất tại Việt Nam, với tổng vốn lũy kế khoảng 92 tỷ USD. Đáng chú ý, các tập đoàn lớn như Samsung, SK, LG đang mở rộng đầu tư vào các lĩnh vực điện tử, bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, R&D, năng lượng, pin, trung tâm dữ liệu và vật liệu mới. Bối cảnh xung đột thương mại Hoa Kỳ – Trung Quốc tiếp tục thúc đẩy xu hướng dịch chuyển chuỗi cung ứng từ Trung Quốc sang Việt Nam.

"Đối với doanh nghiệp Việt Nam, cơ hội lớn nhất là tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng của các tập đoàn Hàn Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ. Tuy nhiên, doanh nghiệp Việt Nam cần chủđộng tránh các rủi ro gồm sự phụ thuộc quá lớn vào một khách hàng dẫn đến bị ép giá và thay đổi tiêu chuẩn đột ngột; thiếu đầu tư nâng cấp năng lực sản xuất, quản trị chất lượng và công nghệ; hạn chế về kỹ năng đàm phán, quản trị rủi ro hợp đồng và hiểu biết văn hóa kinh doanh", ông Nguyễn Duy Kiên lưu ý.

Ông Nguyễn Duy Kiên khuyến nghị thêm, doanh nghiệp Việt Nam cần nâng cấp năng lực theo lộ trình, từ cung ứng vật tư phụ và gia công đơn giản, tiến tới sản xuất linh kiện có hàm lượng công nghệ cao. Đối với Chính phủ và cơ quan quản lý, cần chuyển trọng tâm chính sách từ xúc tiến đầu tư truyền thống sang hỗ trợ chiến lược, thông qua các gói công cụ như hỗ trợ đạt chứng nhận kỹ thuật quốc tế, chuyển đổi số và tư vấn pháp lý.