Phòng thủ từ sớm, từ xa trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp

Việt Nam - đất nước chịu nhiều tổn thương bởi biến đổi khí hậu, dưới sự ảnh hưởng đó, thiên tai diễn biến khốc liệt và cực đoan, đặc biệt trong thời gian qua đã gây hậu quả nghiêm trọng về người và tài sản của nhân dân, 7 tháng đầu năm 2025 đã xảy ra 20 loại hình thiên tai làm chết và mất tích 126 người, 82 người bị thương, 14.209 nhà bị hư hỏng, 241.349 ha lúa, hoa màu, cây trồng bị ngập úng, thiệt hại... Chỉ tính riêng trong tháng 7, có 13 loại hình thiên tai xảy ra làm 66 người chết, 50 người bị thương, 11.228 nhà bị hư hỏng, tốc mái; 13.278 ha lúa, rau màu, cây trồng bị thiệt hại, ngập. Ước thiệt hại khoảng 3.711 tỷ đồng... Riêng bão số 3 và hoàn lưu bão đã làm 4 người chết (Nghệ An, 5 người bị thương ở Nghệ An và Thanh Hóa); 7.746 nhà bị hư hỏng, tốc mái, 3.925 nhà bị ngập, nhiều xã bị cô lập hoàn toàn và một phần...

*Kịch bản biến đổi khí hậu chú trọng các hiện tượng khí hậu cực đoan

Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Viện trưởng Viện Khoa học Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu Phạm Thị Thanh Ngà cho biết, tiếp nối kịch bản biến đổi khí hậu năm 2020 và trên cơ sở báo cáo thứ 6 (AR6) của Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu Liên Hợp Quốc (IPCC), Viện Khoa học Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu đã phối hợp với các đối tác trong nước và quốc tế xây dựng, cập nhật kịch bản biến đổi khí hậu cho Việt Nam phiên bản năm 2025.

Bản cập nhật này chú trọng vào các hiện tượng khí hậu cực đoan, đặc biệt là cực đoan đô thị và mực nước biển dâng phục vụ sát thực hơn nhu cầu quy hoạch, xây dựng chính sách và ứng phó tại các địa phương.

Đồng thời, kịch bản được thiết kế phù hợp với yêu cầu thông tin của các bộ, ngành, địa phương, các bên liên quan và có tính đến việc thực hiện hợp nhất các tỉnh thành phố và thực hiện chính quyền 2 cấp từ ngày 1/7, từ đó góp phần hỗ trợ xây dựng các chiến lược quy hoạch hiệu quả tại địa phương và đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững của quốc gia.

'Hiện Viện Khoa học Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu đang phối hợp với các đơn vị liên quan tiếp tục hoàn thiện kịch bản biến đổi khí hậu cho Việt Nam, qua đó đảm bảo tính ứng dụng cao và phục vụ hiệu quả cho công tác ra quyết định, lập kế hoạch và quản lý ở các cấp", Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Phạm Thị Thanh Ngà nhấn mạnh.

Đề cập đến những điểm mới của kịch bản 2025 (so với kịch bản năm 2020) và phương xây dựng kịch bản biến đổi khí hậu cho Việt Nam, Tiến sĩ Trương Bá Kiên, Viện Khoa học Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu nhấn mạnh, kịch bản biến đổi khí hậu năm 2025 do Viện Viện Khoa học Khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu xây dựng có nhiều đổi mới căn bản so với bản năm 2020, phản ánh đầy đủ xu hướng khoa học hiện đại và hài hoà các cam kết khí hậu toàn cầu.

Trên cơ sở cập nhật bộ mô hình khí hậu thế hệ mới CMIP6 với độ phân giải cao hơn mô hình GCM và chi tiết hoá động lực (10km), kịch bản 2025 sử dụng ba kịch bản phát thải đại diện SSP1-2.6, SSP2-4.5 và SSP5-8.5 tương ứng với các kịch bản phát triển bền vững, trung bình và phát thải cao, phù hợp với định hướng Việt Nam hướng tới phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Phương pháp tiếp cận trong bản mới có bước chuyển mạnh từ mô tả định tính sang định lượng theo xác suất. Đặc biệt, phương pháp Monte Carlo lần đầu tiên được áp dụng trong xây dựng kịch bản nước biển dâng, cho phép mô phỏng phân phối xác suất của các mức dâng thay vì chỉ đưa ra giá trị trung bình hoặc cực trị như trước.

Nhờ đó, kịch bản có thể cung cấp các mức mực nước biển dâng tương ứng với các ngưỡng tin cậy (P5, P50, P95), hỗ trợ hiệu quả hơn cho đánh giá rủi ro và tổn thất do thiên tai ven biển.

Bên cạnh các yếu tố nền như nhiệt độ và lượng mưa, kịch bản mới mở rộng đáng kể các chỉ số khí hậu cực đoan phục vụ ứng phó và thích ứng như số ngày nắng nóng trên 35 độ C, số đợt mưa lớn ngắn hạn, tần suất rét đậm rét hại, độ ẩm đất, chỉ số khô hạn, số đợt mưa kéo dài...

Những chỉ số này được xây dựng trên bộ dữ liệu khí hậu lịch sử và tương lai có độ phân giải cao quy mô quốc gia từ 10-15km, khu vực từ 5-10 km, thành phố, tỉnh 3-5 km, giúp mô phỏng sát hơn các hiện tượng thời tiết cực đoan ở quy mô địa phương.

Về hình thức công bố, kịch bản 2025 đổi mới mạnh mẽ khi tích hợp trên nền tảng số, thông qua WebGIS tương tác, giúp người dùng có thể trực tiếp tra cứu, tải dữ liệu và thực hiện phân tích sơ cấp. Dữ liệu mở theo vùng, theo ngành và theo thời đoạn (mùa, năm, 5 năm) giúp tăng khả năng ứng dụng vào quy hoạch, xây dựng, nông nghiệp, y tế, và đầu tư cơ sở hạ tầng thích ứng với khí hậu.

"Kịch bản biến đổi khí hậu 2025 không chỉ là bản cập nhật thông tin, mà là một bước tiến toàn diện về phương pháp, cách tiếp cận và công cụ triển khai – mang lại bức tranh khí hậu tương lai rõ ràng, linh hoạt hơn cho Việt Nam trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng về cường độ và tính bất định", Tiến sĩ Trương Bá Kiên nêu rõ.

*Xu thế xuất hiện nhiều hình thái thời tiết nguy hiểm

Dưới tác động của biến đổi khí hậu, từ nay đến hết năm 2025, xu thế tiếp tục xuất hiện nhiều hình thái thời tiết nguy hiểm.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ, Giám đốc Trung tâm Dự báo khí tượng thủy văn Quốc gia Mai Văn Khiêm, từ nay đến tháng 10/2025, dự kiến có khoảng 6-8 cơn bão, áp thấp nhiệt đới hoạt động trên Biển Đông, trong đó khoảng 2-3 cơn có khả năng ảnh hưởng trực tiếp đến đất liền nước ta.

Giai đoạn từ tháng 11 đến tháng 12, có thể xuất hiện thêm 2-3 cơn bão, áp thấp nhiệt đới, trong đó khoảng 1-2 cơn có khả năng đổ bộ vào đất liền.

Từ tháng 8-9, Bắc Bộ, Bắc Trung Bộ, Tây Nguyên và Nam Bộ nhiều khả năng xuất hiện các đợt mưa vừa, mưa to kéo dài. Khu vực Trung Bộ cần đặc biệt lưu ý khả năng xuất hiện mưa lớn bất thường trong những thời điểm giao mùa, nhất là các đợt mưa trái mùa hoặc mưa lớn cục bộ. Mùa mưa tại Trung Bộ năm nay dự báo sẽ tập trung nhiều vào các tháng 10, 11 và nửa đầu tháng 12, trùng thời kỳ hoạt động mạnh của bão, áp thấp nhiệt đới cùng với dải thời tiết xấu đi qua Trung Bộ.

Đỉnh lũ trên các sông chính khu vực Bắc Bộ dự báo ở mức báo động 1 đến báo động 2; các sông nhỏ và thượng lưu đạt mức báo động 2 - báo động 3; các sông từ Thanh Hóa đến Lâm Đồng phổ biến ở mức báo động 2 - báo động 3, trên một số sông nhỏ và thượng lưu các sông vượt mức báo động 3. 

Đối với các sông từ Quảng Trị đến Lâm Đồng các đợt lũ lớn khả năng tập trung trong tháng 10, 11 và có thể xuất hiện các đợt lũ muộn vào cuối năm trùng vào thời kỳ tích nước của các quy trình vận hành liên hồ chứa các sông khu vực Trung Bộ.

Trên lưu vực sông Mê Công, đỉnh lũ năm nay được dự báo tương đương trung bình nhiều năm. Mực nước đỉnh lũ tại Tân Châu và Châu Đốc (đầu nguồn sông Cửu Long) dự kiến ở mức báo động 1, trong khi các trạm hạ lưu có thể đạt mức báo động 2 - báo động 3, thậm chí vượt báo động 3.

Đề cập đến vấn đề nắng nóng và rét đậm, rét hại, Giám đốc Mai Văn Khiêm cho rằng, nắng nóng còn có khả năng kéo dài ở khu vực Trung Bộ trong tháng 8, tuy nhiên cường độ có xu hướng suy giảm dần từ nay đến tháng 9.

Đối với tình hình không khí lạnh, ông Khiêm thông tin, không khí lạnh bắt đầu hoạt động từ tháng 9-10 và gia tăng cường độ, tần suất từ tháng 11/2025. Hiện tượng rét đậm, rét hại diện rộng ở khu vực miền Bắc có khả năng xuất hiện ở mức tương đương so với trung bình nhiều năm cùng thời kỳ (khoảng từ nửa cuối tháng 12).

"Cần đề phòng khả năng xảy ra sương muối, băng giá ở vùng núi cao khu vực Bắc Bộ", ông Mai Văn Khiêm lưu ý.

*Kịp thời dự báo, cảnh báo hỗ trợ chỉ đạo, điều hành phòng, chống thiên tai

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp cho rằng, trước diễn biến ngày càng phức tạp, bất thường và cực đoan của biến đổi khí hậu, Bộ Nông Nghiệp và Môi trường đề nghị các bộ, ngành, địa phương chủ động gửi thông tin chi tiết về các hoạt động dân sinh, kinh tế, xã hội, các công trình nhạy cảm có khả năng chịu ảnh hưởng của thiên tai trên địa bàn các tỉnh về Cục Khí tượng Thủy văn để kịp thời dự báo, cảnh báo hỗ trợ công tác chỉ đạo, điều hành, phòng chống thiên tai.

Các địa phương sớm kiện toàn hệ thống tổ chức phòng, chống thiên tai ở cấp cơ sở, đặc biệt tại cấp xã, xác định rõ đầu mối tiếp nhận thông tin dự báo, xử lý và tổ chức lực lượng phản ứng nhanh khi có cảnh báo thiên tai; Tăng cường phối hợp giữa cơ quan phòng, chống thiên tai/phòng thủ dân sự các cấp với các đơn vị khí tượng thủy văn tại địa phương, bảo đảm thông tin dự báo, cảnh báo được tiếp cận đầy đủ, đúng đối tượng và được sử dụng hiệu quả trong công tác chỉ huy ứng phó; tổ chức tập huấn, diễn tập định kỳ cho cán bộ cấp xã nhằm nâng cao năng lực tiếp nhận và xử lý thông tin cảnh báo, đặc biệt tại các địa bàn miền núi, vùng sâu, vùng xa, nơi nguy cơ cao xảy ra lũ quét, sạt lở đất.

Trong thời gian tới, theo dự báo, các đợt mưa lớn cục bộ với cường suất rất lớn (trên 100mm/giờ) còn tiếp tục xảy ra nhiều, gây nguy cơ cao về ngập úng tại vùng trũng, khu đô thị, khu công nghiệp; lũ quét, sạt lở đất tại các sườn núi dốc, khu vực trung du và miền núi. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề nghị các bộ, ngành và địa phương quan tâm chỉ đạo các cơ quan thường trực phòng chống thiên tai theo dõi sát thông tin dự báo, cảnh báo về các đám mây dông, lũ quét, sạt lở đất tại các địa chỉ: https://iweather.gov.vn/; https://luquetsatlo.nchmf.gov.vn.

Chỉ đạo về công tác phòng thủ dân sự, phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn trong thới gian tới, Thủ tướng Phạm Minh Chính đề nghị thực hiện "nguyên tắc 3 phải" đó là phải phòng thủ từ sớm, từ xa, từ khi chưa xảy ra sự cố; ứng phó phải bình tĩnh, sáng suốt, kịp thời, phù hợp, hiệu quả, an toàn; khắc phục phải chung tay, toàn dân, toàn diện, toàn phần.

Cùng với đó. Bộ trưởng, Thủ trưởng các cơ quan ngang bộ, cơ quan trực thuộc chính phủ, lãnh đạo các tỉnh, thành phố tổ chức triển khai, thực hiện nghiêm các Chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về công tác phòng thủ dân sự, phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn.

Các bộ, ngành, địa phương căn cứ vào chức năng nhiệm vụ được giao thực hiện tốt công tác phòng thủ dân sự, phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn.