Quy tắc an toàn "viết bằng máu" đã cứu mạng 379 người trong vụ cháy máy bay ở Tokyo như thế nào?

Máy bay chở khách của Hãng hàng không Japan Airlines sau vụ va chạm tại sân bay Haneda ở Tokyo, Nhật Bản, ngày 3/1/2024. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Đoạn video về vụ va chạm khiến chiếc máy bay của hãng Japan Airlines (JAL) bốc cháy tại sân bay Haneda, Tokyo cho thấy một sự kỳ diệu khi tất cả mọi người đều thoát ra mà không chịu bất kỳ thương vong nào. Chiếc máy bay đã bốc cháy thành một quả cầu lửa khổng lồ sau khi va chạm với một phi cơ cứu trợ động đất tại sân bay.

Cùng ngày 2/1, trong một sự cố khác, 5 trong số 6 thành viên phi hành đoàn trên chiếc máy bay của Lực lượng bảo vệ bờ biển Nhật Bản gặp nạn khi hạ cánh đã thiệt mạng. Trong khi đó, toàn bộ 379 hành khách và thành viên đoàn bay trên chiếc Airbus A350 của JAL đều sống sót sau tai nạn ở sân bay Haneda.

Trong khi các cuộc điều tra về những gì đã xảy ra trong vụ việc khiến máy bay JAL bùng lên như một quả cầu lửa đang được tiến hành, các chuyên gia cho rằng việc sơ tán thành công là nhờ sự kết hợp giữa các tiêu chuẩn an toàn hiện đại và văn hóa an toàn nghiêm ngặt của Japan Airlines.

Graham Braithwaite, Giáo sư về điều tra an toàn và tai nạn tại Đại học Cranfield của Anh, cho biết: “Từ những gì tôi thấy trên đoạn phim, tôi rất ngạc nhiên và nhẹ nhõm khi mọi người đều thoát ra ngoài”.

“Đó là một tác động nghiêm trọng với bất kỳ chiếc máy bay nào. Nhưng với những gì tôi biết về hãng hàng không đó, cũng như mức độ nỗ lực của họ trong việc đảm bảo an toàn và đào tạo phi hành đoàn, việc họ làm tốt như vậy không có gì đáng ngạc nhiên”, ông Braithwaite nói thêm.

Trên thực tế, chính một vụ tai nạn thảm khốc cách đây gần 40 năm đã giúp Japan Airlines trở thành một hãng hàng không an toàn như vậy.

Những bài học đi cùng năm tháng

Vào ngày 12/8/1985, chuyến bay số hiệu 123 của JAL từ Tokyo đến Osaka bị rơi, khiến 520 trong số 524 người trên máy bay thiệt mạng. Thảm kịch này bắt nguồn từ việc các kỹ thuật viên của Boeing sửa chữa lỗi phần đuôi sau một sự cố trước đó. Cho đến nay, đây là vụ tai nạn máy bay đơn lẻ nghiêm trọng nhất trong lịch sử hàng không thế giới.

Máy bay chở khách của Hãng hàng không Japan Airlines sau vụ va chạm tại sân bay Haneda ở Tokyo, Nhật Bản, ngày 3/1/2024. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Giáo sư Braithwaite nói: “Khi có sự cố xảy ra, người Nhật Bản sẽ xem đó là cách họ có thể học hỏi. Mọi thứ đều là cơ hội để cải thiện.”

Năm 2005, nhận ra rằng nhiều nhân viên mới gia nhập công ty mà không còn ký ức về vụ tai nạn đó 20 năm trước, JAL đã mở một không gian trong trụ sở công ty để trưng bày các mảnh vỡ cũng như câu chuyện của phi hành đoàn và hành khách.

“Có những người tham gia công việc kinh doanh của chúng tôi mà không biết cảm giác sai sót là như thế nào. Mọi người phải hiểu cần bao nhiêu nỗ lực để đạt được sự an toàn”, ông Braithwaite nói.

Ông cho biết, gần bốn thập kỷ trôi qua, vụ tai nạn vẫn còn ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý công ty.

“Họ có văn hóa rất nghiêm ngặt về các quy trình vận hành các tiêu chuẩn và thực hiện mọi việc đúng cách. Đó là một trong những lý do trong trường hợp này, tôi nghĩ phi hành đoàn đã thể hiện rất tốt”, Giáo sư Braithwaite nói.

Mặc dù không rõ ai là người chịu trách nhiệm cho vụ tai nạn ngày 2/1, nhưng việc sơ tán thành công “hoàn toàn” là một điều tích cực đối với Japan Airlines.

JAL thường xuyên được vinh danh trong Top các hãng hàng không an toàn nhất thế giới trong danh sách hàng năm của trang web Airlineratings.com. Tổng biên tập trang này, ông Geoffrey Thomas cho biết: “Hãng hàng không Nhật Bản đã đạt được kỷ lục an toàn tuyệt vời kể từ năm 1985. Tuy nhiên, tai nạn năm đó không phải lỗi của hãng hàng không mà là do lỗi sửa chữa do Boeing thực hiện”.

"Một cuộc sơ tán sách giáo khoa"

Rõ ràng là còn quá sớm để hiểu chuyện gì đã xảy ra trên sân bay Haneda và làm thế nào mà cả hai chiếc máy bay lại có mặt trên vị trí đường băng cùng một một lúc.

Tuy nhiên, thông điệp từ ngành hàng không vẫn giống nhau: phản ứng nhanh chóng của phi hành đoàn đã cứu sống hàng trăm người. Chỉ vài giây sau khi máy bay dừng lại, các máng thoát hiểm được bơm căng và mọi người trên máy bay nhanh chóng được đưa ra ngoài, ngay cả khi cabin tràn ngập khói.

Một phi công của một hãng hàng không lớn ở châu Âu giấu tên cho biết: “Tôi đặc biệt ấn tượng với các phi công, phi hành đoàn và hành khách vì đó dường như là một cuộc ‘sơ tán sách giáo khoa’ trong điều kiện khắc nghiệt nhất”.

“Các quy trình đã được cải tiến vì máy bay ngày càng lớn hơn nên tất cả hành khách có thể được sơ tán trong 90 giây. Tiếp viên hàng không ở một số hãng hàng không giờ đây cũng có thể yêu cầu sơ tán nếu tình huống rõ ràng là thảm khốc, tiết kiệm những giây phút quan trọng khi phải đợi lệnh của cơ trưởng”, phi công trên nói.

Quy tắc an toàn “được viết bằng máu”

Các nhân viên của JAL biết rất rõ, hồ sơ an toàn của hàng không hiện đại “được viết bằng máu của những người không may mắn”. Phi công châu Âu xin giấu tên nói trên chia sẻ thêm. Tai nạn trở thành bài học được “chia sẻ trong toàn ngành để tất cả các phi hành đoàn có thể hoàn thành công việc tốt hơn”.

Một trong những bài học là vụ tai nạn của Aeroflot vào năm 2019, khi một chiếc máy bay bốc cháy trong lúc hạ cánh ở Moskva, khiến 41/73 người trên máy bay thiệt mạng, trong một sự cố tương tự như sự cố hôm 2/1 ở Tokyo.

Và vào năm 1980, chuyến bay 163 của Saudia Arabia – trong đó toàn bộ 301 người trên máy bay đã chết vì ngạt khói sau khi máy bay hạ cánh khẩn cấp thành công ở Riyadh nhưng các phi công không ra lệnh sơ tán – là động lực để trao quyền cho phi hành đoàn đưa hành khách thoát ra khẩn cấp.

Một vụ tai nạn khác có ảnh hưởng lớn đến sự an toàn trong tương lai là thảm họa British Airtours năm 1985 tại Sân bay Manchester ở Anh.

Máy bay cất cánh chậm, bốc cháy. Trong khi nó dừng lại trên đường băng và lực lượng cứu hỏa nhanh chóng có mặt, 55 người đã thiệt mạng, chủ yếu do ngạt khói.

Giáo sư Braithwaite cho biết: “Rất nhiều khuyến nghị xuất phát từ đó đã ảnh hưởng đến nhiều tính năng trên máy bay hiện đại… Tất cả những điều này góp phần tạo nên một cuộc sơ tán thành công”.

Ông cho rằng đồng nghiệp cũ của mình tại Cranfield, Giáo sư Helen Muir, là người đã thay đổi cục diện an toàn sau vụ tai nạn đó. Bà Muir nổi tiếng với việc thực hiện các thử nghiệm, trong đó những người tham gia được trả nhiều tiền hơn nếu họ xuống máy bay sớm. Hành vi của họ sau đó được theo dõi và chuyển cho các nhà sản xuất máy bay và hãng hàng không.

Ông nói, ngày nay chúng ta biết rằng chính “ảnh hưởng của phi hành đoàn đã khiến mọi người sơ tán khỏi máy bay và thực hiện việc này một cách nhanh chóng”.

Steven Erhlich, chủ tịch của PilotsTogether – một tổ chức từ thiện được thành lập trong thời kỳ đại dịch để hỗ trợ phi hành đoàn – đồng ý với điều đó.

Ông nói: “Còn quá sớm để bình luận về chi tiết cụ thể vụ việc, nhưng điều rõ ràng là phi hành đoàn đã thể hiện một cách mẫu mực. Việc huấn luyện an toàn mà các hãng hàng không - trong trường hợp này là JAL - yêu cầu phi hành đoàn thực hiện liên tục đã mang lại kết quả, cho phép sơ tán trong vòng 90 giây. Điều đáng rút ra theo quan điểm của tôi là hành khách cần chú ý đến các hướng dẫn an toàn và nhớ rằng phi hành đoàn không phải là những nhân viên dịch vụ ăn uống mà là những chuyên gia an toàn được đào tạo bài bản.”

Các tiêu chuẩn an toàn tối thiểu quốc tế do Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO) đặt ra, yêu cầu các phi hành đoàn phải thực hành sơ tán khẩn cấp hàng năm. Các nhà sản xuất máy bay cũng phải chứng minh rằng bất kỳ máy bay mới nào cũng có thể được sơ tán hoàn toàn trong 90 giây.

Ngoài ra, các hãng hàng không riêng lẻ có thể có những yêu cầu bổ sung – British Airways có các quy định nghiêm ngặt hơn về vật liệu sử dụng trong cabin, sau vụ tai nạn ở Manchester. Một số hãng hàng không thực hành sơ tán sáu tháng một lần trong khu vực mô phỏng. Họ cũng phải luyện tập trong một thiết bị mô phỏng chứa đầy khói tổng hợp.