Đây là ý kiến của Tiến sĩ Mai Thanh Truyết, một nhà nghiên cứu về môi trường từ Houston, bang Texas, Mỹ. Báo cáo của các nhà khoa học khí hậu hàng đầu thế giới có tên là “Sự thật Đằng sau các Cam kết Khí hậu” vừa được tổ chức “Quỹ Sinh thái Phổ quát” công bố cho thấy phần lớn những cam kết mà các nước đưa ra trong Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu là “không đủ”.

Mục tiêu mà Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, vốn đã được 197 nước ký kết và 185 nước thông qua, đặt ra là phải giữ mức tăng nhiệt độ Trái Đất không quá 2 độ C và cố gắng hướng tới không quá 1,5 độ C so với thời kỳ tiền phát triển công nghiệp.

Nếu không đạt được mục tiêu đó, các nhà khoa học cảnh báo Trái Đất sẽ tiến đến ngưỡng thảm họa mà không thể xoay chuyển được. Để đạt nước mục tiêu này, các nhà khoa học khuyến cáo, thế giới cần cắt giảm đến một nửa lượng khí thải carbon vào năm 2030.

Ngoài ra, Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu cũng đặt ra mục tiêu các nước giàu đóng góp khoản ngân quỹ 100 tỷ USD mỗi năm để giúp các nước đang phát triển chuyển đổi từ năng lượng hóa thạch sang các dạng năng lượng tái tạo phát thải ít hơn.

*“Chỉ là lời hứa”

Trao đổi với Đài TNHK, Tiến sĩ Mai Thanh Truyết nói rằng ông nghi ngờ khả năng các nước đạt được cả hai mục tiêu này. Tiến sĩ Mai Thanh Truyết nói: “Qua các kỳ COP (Hội nghị của các bên về đối phó với biến đổi khí hậu), tất cả chỉ là lời hứa. COP 21 không có điều khoản là nếu các nước vi phạm thì bị phạt bao nhiêu tiền.

Trong tâm khảm của họ (đại diện các nước) có gì đó lấn cấn do tình trạng riêng của mỗi nước”. Hội nghị Paris vào cuối năm 2015 đưa ra Hiệp định được ca ngợi “mang tính lịch sử” là kỳ COP thứ 21.

Tiến sĩ Mai Thanh Truyết nói thêm: “Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu được hoàn thành trong sự gượng ép”.

Khi được hỏi nếu cảm thấy không thể thực hiện được cam kết thì tại sao các nước không rút khỏi Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu như Mỹ để khỏi bị ràng buộc, ông Mai Thanh Truyết cho rằng "đó là lời hứa của lương tâm". Ông còn giải thích thêm: “Tốc độ ấm lên của Trái Đất diễn ra ngày càng nhanh.

Cộng đồng quốc tế ngày càng thống nhất về tình trạng đó”, đồng thời đặt vấn đề về “sự minh bạch của các nước trong thực hiện cam kết” mặc dù những cam kết này đều có tính ràng buộc, tức là “phải thực hiện”.

Tiến sĩ Mai Thanh Truyết nhắc lại trường hợp của Ấn Độ trong kỳ COP 21 tại Paris rằng nước này cuối cùng quyết định vẫn ký vào Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, nhưng lưu ý thế giới về tình trạng của đất nước họ, bao gồm khả năng tài chính, quy mô dân số và nhu cầu phát triển.

Ở một đất nước mà hàng trăm triệu người vẫn chưa có điện, nước thì vấn đề chống biến đổi khí hậu (vốn tiêu tốn nhiều tỷ USD) là vấn đề khó thực hiện. Chính vì vậy Ấn Độ không hề đóng góp tài chính trong số tiền 100 tỷ USD như mục tiêu đề ra. 

Ông Mai Thanh Truyết còn lập luận rằng khác với các nước công nghiệp đã phát triển vốn đã “phát thải vô tội vạ khí CO2” từ một thế kỷ trước để phục vụ cho sự phát triển của họ, các nước mới phát triển gần đây như Ấn Độ và Trung Quốc vẫn cần phát thải CO2 để tiếp tục phát triển.

Do đó, mục tiêu cắt giảm CO2 đối với các nước này “khó lòng thực hiện được”. Ông cũng hoài nghi cam kết của Ấn Độ là sẽ cắt giảm 35% lượng khí thải của họ so với năm 2005 cho đến năm 2030.

Trong khi đó, với quy mô dân số lên đến 1,4 tỷ người vốn rất cần tăng trưởng kinh tế thì cam kết của Trung Quốc “cũng cần đặt dấu hỏi”, theo ông Mai Thanh Truyết. Trong Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, Trung Quốc đưa ra cam kết là sẽ “giảm 60-65% phát thải carbon trên mỗi đơn vị GDP đến năm 2030 so với mức năm 2005.

Ông Mai Thanh Truyết đồng ý rằng những nước đang phát triển này “có quyền phát triển kinh tế” và giải quyết an sinh cho người dân của họ trước. Ông nói: “Nhu cầu dân sinh lớn hơn nhu cầu chống biến đổi khí hậu. Đó là thế tiến thoái lưỡng nan, bài toán khó giải quyết cho bất cứ lãnh đạo quốc gia nào trên thế giới”.

*Chỉ là “Kim chỉ nam”

Trên cơ sở đó ông Mai Thanh Truyết cho rằng nên xem Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu là “kim chỉ nam để đi tới chứ không phải để thực hiện trong thời điểm 5 năm hay 10 năm nữa”.

Ông Mai Thanh Truyết mô tả những mục tiêu đặt ra trong Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu là “để cho các nước cố gắng đạt được” chứ không phải là “nhất định phải đạt được trong khung thời gian nào đó.

Trong vòng 50 năm tới, không thể nào cấm các nước đang phát triển sử dụng năng lượng hóa thạch hay than đá và các nước phát triển giúp đỡ các nước khác về công nghệ để họ chuyển đổi sang năng lượng sạch vì “để tự họ thì họ cũng không thể giải quyết được”.

Ông Mai Thanh Truyết kết luận rằng do những phức tạp của cuộc chiến chống biến đổi khí hậu, từ ngân sách cho đến công nghệ, điều kiện kinh tế-xã hội và nhu cầu phát triển nên “chỉ có những nước đã phát triển như Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) có thể giải quyết từng phần chứ những nước như Brazil, Ấn Độ, Trung Quốc hay các nước chậm phát triển khác không thể tự giải quyết được”.

Ông nói:“Để chuyển sang năng lượng thay thế cần sự đầu tư rất lớn. Trung Quốc là nước sản xuất tấm pin Mặt Trời lớn nhất thế giới, nhưng chỉ bán được khắp thế giới chứ có áp dụng được cho người dân nước họ để giảm bớt CO2 không?”.

Về triển vọng thế giới có thể đặt được mục tiêu đề ra là kiềm giữ mức tăng nhiệt độ ở dưới 2 độ C, ông Mai Thanh Truyết cho rằng ngoài Mỹ đã rút khỏi Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu, thì “chỉ có các nước EU là có thể thực hiện được những gì mà họ đã cam kết”. Nhiều nước EU đã chuyển được phần lớn từ năng lượng hóa thạch sang năng lượng tái tạo.

* Cần nhiều nỗ lực hơn

Trong báo cáo “Sự thật Đằng sau các Cam kết Khí hậu”, các học giả khí hậu hàng đầu thế giới nhận định rằng những gì mà thế giới làm cho đến nay là “quá ít, quá chậm”.

Trong bản đánh giá toàn cầu đầu tiên về mức độ thực hiện cam kết của các nước này, các nhà nghiên cứu chỉ ra rằng có gần 3/4 các cam kết trong Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu là “không đủ để làm chậm lại biến đổi khí hậu” và “một số nước phát thải lớn nhất vẫn sẽ tiếp tục phát thải”.

Theo báo cáo, hơn 50% lượng phát thải khí gây hiệu ứng nhà kính đến từ bốn nước là Trung Quốc (26,8%), Mỹ (13,1%), Ấn Độ (7%) và Nga (4,6%).

Mặc dù Ấn Độ và Trung Quốc đều đưa ra cam kết giảm cường độ phát thải carbon trên mỗi đơn vị GDP cho đến năm 2030 và cả hai nước đều có thể thực hiện được cam kết này, nhưng vấn đề là lượng phát thải carbon của họ vẫn tiếp tục tăng trong vòng một thập niên sau đó do nhu cầu phát triển kinh tế.

Về phía Mỹ, mặc dù chính quyền cựu Tổng thống Barack Obama đã cam kết cắt giảm 26-28% trong tổng lượng phát thải của Mỹ, nhưng Tổng thống Donald Trump đã rút lại cam kết này và đã bãi bỏ các quy định liên bang quan trọng nhằm kiểm soát phát thải nên báo cáo đánh giá hành động của Mỹ là “không đủ”. Trong khi đó, Nga không hề đưa ra cam kết nào.

Chỉ có EU với 28 nước và chiếm 9% lượng phát thải là “có hành động quyết liệt đối phó với biến đổi khí hậu. EU dự kiến sẽ cắt giảm đến 58% lượng phát thải của họ cho đến năm 2030 so với mức năm 1990 mặc dù cam kết họ đưa ra trong Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu chỉ là “cắt giảm ít nhất 40%".

Còn những cam kết của tất cả các nước còn lại, vốn chiếm 32,5% lượng phát thải toàn cầu, dựa trên điều kiện là phải có sự hỗ trợ kỹ thuật và ngân quỹ từ các nước giàu với số tiền 100 tỷ USD hàng năm, trong khi Mỹ và Australia đều đã ngừng đóng góp cho quỹ này.

Mức độ cắt giảm phát thải mà các nước khác nhau cam kết không giống nhau do “các nước không có trách nhiệm như nhau về biến đổi khí hậu” xét trên quá trình phát thải tích lũy trong lịch sử, tỷ lệ phát thải trên đầu người và nhu cầu phát triển.

Tiến sĩ James McCarthy, Giáo sư hải dương học tại Đại học Harvard và là đồng tác giả báo cáo, nói: “Dựa trên phân tích kỹ lưỡng của chúng tôi về những cam kết khí hậu thì sẽ là 'ngây thơ' để trong mong các nỗ lực hiện nay của các chính phủ sẽ làm chậm đáng kể biến đổi khí hậu. Việc không giảm triệt để và nhanh chóng phát thải sẽ dẫn đến thảm họa môi trường và kinh tế từ biến đổi khí hậu do con người gây ra”.

Còn ông Robert Watson, cựu Chủ tịch của Ủy ban Liên chính phủ về biến đổi khí hậu và đồng tác giả báo cáo, nói: “Đơn giản là các cam kết này quá ít, quá chậm”./.