Thị trường điện trước thách thức mang tên COVID-19

Nhu cầu năng lượng giảm là nhân tố giúp cải thiện đáng kể lượng khí nhà kính và ô nhiễm không khí cục bộ. Ảnh minh họa: TTXVN

Trong khi đó, đối với thị trường điện, mặc dù cho đến nay tác động về kinh tế và đầu tư vẫn còn hạn chế, nhưng những bất ổn trong ngắn hạn có thể khiến các quyết định đầu tư dài hạn trở nên phức tạp hơn.
* Khả năng phục hồi còn bỏ ngỏ
Tác động rõ rệt nhất đối với thị trường điện là sụt giảm về nhu cầu. Chính sách cách ly và kiểm dịch xã hội được áp dụng tại tất cả các nền kinh tế lớn đã khiến nhu cầu tiêu thụ điện giảm khoảng 5-10%. Cùng với đó, giá năng lượng đầu vào giảm cũng là yếu tố khiến giá điện đi xuống.
Những biến động về cầu đang tạo ra một cuộc thử nghiệm tự nhiên đầy bất ngờ trong việc quản lý các nguồn năng lượng tái tạo. Theo Giám đốc điều hành Cơ quan Năng lượng quốc tế (IEA) Fatih Birol, nhu cầu đối với một số hệ thống điện năng giảm đột ngột xuống mức thấp của 10 năm.
Ở một góc nhìn tích cực, nhu cầu năng lượng giảm là nhân tố giúp cải thiện đáng kể lượng khí nhà kính và ô nhiễm không khí cục bộ. Các nghiên cứu, phân tích đa dạng thông qua vệ tinh và giám sát chất lượng không khí tại địa phương đã xác định mức giảm đáng kể ở Trung Quốc, Italy và Mỹ.
Tuy nhiên, tùy thuộc vào tình hình hoạch định chính sách hoặc quyền quyết sách, mức ô nhiễm thấp hơn này khó có thể được duy trì trong thời gian dài, bởi các cơ quan quản lý môi trường có thể sớm nới lỏng hạn chế trong quá trình vận hành và sản xuất. Chẳng hạn như tại Trung Quốc, dư luận đang quan ngại về việc nới lỏng quy định ô nhiễm môi trường để khôi phục hoạt động kinh tế.
Ngoài hai yếu tố nhu cầu và giá cả thì tâm lý quan ngại về đại dịch cũng đang ảnh hưởng tới hoạt động xây dựng và vận hành của ngành điện. Mặc dù các dự án năng lượng tái tạo đang hoạt động ít có khả năng bị ảnh hưởng, song nhiều dự án mới có thể bị trì hoãn hoặc cắt giảm do các đối tác đến từ khu vực thương mại và công nghiệp áp dụng chế độ tài chính thận trọng hơn trong thời gian dịch bệnh hoành hành.
Hơn nữa, vấn đề nguồn cung năng lượng tái tạo, đặc biệt là từ nguồn năng lượng Mặt Trời do Trung Quốc phong tỏa đất nước trong thời gian dài, cũng sẽ đe dọa các dự án hiện tại.
Trong khi đó, quá trình vận hành và hoạt động bảo trì cũng chịu ảnh hưởng tương tự nếu sự trì hoãn tiếp tục diễn ra. Thực tế này đặc biệt nghiêm trọng đối với các cơ sở điện hạt nhân, vốn thường được ngừng hoạt động tiếp nhiên liệu và lên kế hoạch bảo dưỡng vào những thời điểm nhất định trong năm. Chẳng hạn, hầu như tất cả các nhà máy hạt nhân ở Mỹ đều có ít nhất một thời gian tạm dừng cung cấp điện theo kế hoạch vào mùa Xuân hoặc mùa Thu.
Những tác động đối với lĩnh vực tài chính trong ngành điện là rất đáng kể. Thậm chí, nhiều doanh nghiệp năng lượng tái tạo đã phải cho công nhân nghỉ việc. Mặc dù cổ phiếu của các công ty cung cấp dịch vụ tiện ích thường được coi là “nơi trú ngụ” tương đối an toàn trong thời kỳ suy thoái kinh tế, sự kết hợp bất thường của nhu cầu điện công nghiệp giảm, giá điện giảm cùng thời gian cách ly kéo dài có thể gây ảnh hưởng xấu đến hoạt động tài chính của những ngành này.
Trong khi đó, những tác động bất ngờ của đại dịch cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phục hồi ngành điện. Một cách truyền thống, khả năng phục hồi ngành điện được hình dung là đảm bảo nguồn cung đủ đáng tin cậy nhằm đáp ứng nhu cầu cao.
Tuy nhiên, một trong những tác động đáng chú ý hiện nay là sự sụt giảm nhu cầu đi kèm với khả năng xảy ra gián đoạn nguồn cung. Nhu cầu trong lĩnh vực công nghiệp giảm gây ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các dịch vụ tiện ích và thị trường.
Trong khi đó, sự thay đổi về nhu cầu trong các khu dân cư có thể gây ra căng thẳng cho hệ thống phân phối điện vào mùa Hè này, trong khi những hạn chế trong vận hành, đặc biệt là nhân sự, có thể gây ảnh hưởng đến việc cung cấp nhiệt điện và thậm chí là quản lý lưới điện.
Các tác động dài hạn của tình trạng gián đoạn kinh tế hiện tại là không chắc chắn bởi thời gian và mức độ nghiêm trọng của các biện pháp kiểm dịch đang được triển khai sẽ quyết định các tác động cuối cùng. Thậm chí, khi lệnh yêu cầu người dân ở nhà được dỡ bỏ, sự phục hồi kinh tế cũng có thể bị hạn chế, một phần do nhu cầu điện sẽ không trở lại hoàn toàn bình thường cho đến khi thế giới tìm được vắc-xin để kết thúc mối đe dọa từ SARS-CoV-2.
* Đẩy nhanh tốc độ khai tử điện than và đóng cửa nhiều cơ sở hạt nhân
Tại Mỹ, ảnh hưởng lâu dài nhất từ những gián đoạn hiện tại đối với ngành điện có thể là sự gia tăng tốc độ khai tử của các nhà máy điện than và đóng cửa nhiều cơ sở hạt nhân. Trong thập niên 2010, điện than rơi vào suy tàn và đến những năm 2020, các nhà máy điện than gần như chỉ còn là “phế tích” do cạnh tranh gia tăng và áp lực chính từ các chính sách chống biến đổi khí hậu.

Tuy nhiên, trong hoàn cảnh hiện tại, nhiều nhà máy điện than có thể đối mặt kịch bản đóng cửa sớm hơn đến từ tác động tài chính do giá khí đốt thấp và nhu cầu điện giảm mạnh.
Tương tự, trong khi nhà máy điện hạt nhân nói chung lớn mạnh hơn về tài chính so với các nhà máy nhiệt than, giá điện thấp có thể dẫn đến các cuộc cạnh tranh tài chính gay gắt tại các cơ sở hạt nhân cận biên, đặc biệt là các cơ sở thiếu sự hỗ trợ của chính sách nhà nước.

Nếu các biện pháp hạn chế đi lại tiếp tục áp dụng tới năm 2021, việc vận hành và bảo dưỡng các cơ sở hạt nhân phải hoãn lại hoặc ước tính nguồn tài chính cần thiết để duy trì các cơ sở này có thể khiến các cơ sở cận biên này phải đóng cửa với sự gia tăng phát thải.
Mặc dù cho đến nay, ngành điện đã cung cấp dịch vụ tốt nhưng trong hoàn cảnh hiện tại, đây là ngành nghề cần tiếp tục ưu tiên tập trung vào độ tin cậy và khả năng phục hồi của hệ thống điện lưới trước các tác động chưa lường trước trong tương lai.

Sự đa dạng về nguồn cung, linh hoạt về nhu cầu cao hơn và phối hợp công nghiệp điện năng tốt hơn là tất cả yếu tố cần thiết nhằm đảm bảo độ tin cậy trước các cú sốc kinh tế và dịch bệnh, thiên tai trong tương lai. Giữa bối cảnh đó, thành quả kinh tế và quyết định đầu tư trong 18-24 tháng tới có thể định hình lại thị trường điện trong nhiều thập kỷ tới./.