Thiếu Qatar, vị trí của OPEC có suy yếu?

Bộ trưởng Năng lượng Qatar Saad Sherida al-Kaabi phát biểu tại một sự kiện ở Doha, Qatar. Ảnh: AFP/TTXVN 

Quyết định này được đưa ra chỉ ít ngày trước khi Tổ chức Các nước Xuất khẩu Dầu mỏ (OPEC) và các nước đối tác dự kiến tổ chức cuộc họp tại thủ đô Vienna (Áo) và trong bối cảnh mối quan hệ căng thẳng về kinh tế và chính trị giữa Qatar với Saudi Arabia, quốc gia giữ quyền quyết định chủ chốt trong OPEC, vẫn chưa lắng dịu. 

Kể từ tháng 6/2017, Saudi Arabia cùng với một số nước Trung Đông khác như Bahrain, Các Tiểu vương quốc Arập thống nhất (UAE) và Ai Cập đã quyết định hủy bỏ mối quan hệ giao thương với Qatar khi cáo buộc quốc gia này hậu thuẫn khủng bố. Qatar phủ nhận những cáo buộc trên và tuyên bố động thái cô lập này là không thỏa đáng và ảnh hưởng tới chủ quyền của mình.

Trong khi đó, Bộ trưởng năng lượng Qatar Saad Sherida al-Kaabi khẳng định, việc rút khỏi OPEC đơn thuần chỉ là một quyết định mang tính kinh tế thuần túy để tập trung vào sản xuất khí đốt hóa lỏng (LNG) và không mang động cơ chính trị.

* OPEC thực sự đã không còn tồn tại?

OPEC được 5 thành viên chủ chốt gồm Iran, Iraq, Kuwait, Saudi Arabia và Venezuela thành lập năm 1960. Qatar là thành viên của OPEC từ năm 1961 và quốc gia vùng Vịnh này chỉ chiếm khoảng 2% sản lượng dầu mỏ thường niên của OPEC. 

Trên thực tế, OPEC là một trong những “người chơi” quyền lực nhất trong nguồn cung dầu mỏ toàn cầu, khi tổ chức này sản xuất hơn 1/3 sản lượng dầu mỏ thế giới. Ước tính, các nước OPEC sản xuất khoảng 32 triệu thùng dầu mỗi ngày, con số đủ để liên minh dầu mỏ này giữ vai trò quan trọng đáng kể trên cả khía cạnh sản lượng và “cuộc chơi” về giá dầu. 

Qatar không phải là quốc gia đầu tiên rời khỏi OPEC. Indonesia, Gabon và Ecuador trước đó từng rời bỏ tổ chức dầu mỏ này và quay trở lại. Riêng Indonesia đã rút khỏi OPEC lần thứ hai hồi năm 2016 và vẫn chưa trở lại OPEC kể từ đó. 

Cho dù Qatar không phải là một nhà sản xuất dầu mỏ chủ chốt nếu so sánh với các thành viên khác trong OPEC, song quốc gia này lại là một trong những thành viên có tầm ảnh hưởng nhất. 

Doha giữ vai trò trung gian và cầu nối quan trọng giữa OPEC và các đối thủ dầu mỏ lớn khác, cũng như giúp xây dựng thỏa thuận cắt giảm sản lượng dầu mỏ rất quan trọng giữa OPEC, Nga và các nhà sản xuất khác hồi năm 2016, giúp kéo giá dầu thoát khỏi mức thấp kỷ lục tại thời điểm đó. 

Nhà phân tích Andy Critchlow, người đứng đầu bộ phận năng lượng thuộc hãng S&P Global Platts nhận định: “Trong 20 năm nghiên cứu về OPEC, tôi không nghĩ ra điều gì khác lớn hơn và có nhiều rủi ro hệ thống hơn đối với tương lai của tổ chức dầu mỏ này sau quyết định của Qatar”.

Các nhà phân tích tại tờ New York Times thì cho rằng hoạt động chuyển hướng sang LNG của Qatar hầu như không tạo ra xung đột lợi ích với các thành viên khác trong OPEC. Quốc gia này đã dành hàng thập kỷ xây dựng ngành công nghiệp khí đốt ngay khi đang là thành viên của OPEC. 

Doha đã phát triển nguồn tài nguyên khí đốt của mình thông qua mối quan hệ hợp tác với các công ty dầu mỏ chủ chốt như Exxon Mobil và Royal Dutch Shell. Như vậy, có thể thấy Qatar đã xác định rõ sự tập trung vào khí đốt tự nhiên, đặt cược vào nguồn tài nguyên khổng lồ mà họ đang kiểm soát này. Bên cạnh đó, nhu cầu tiêu thụ LNG cũng ghi nhận sự phát triển nhanh hơn so với dầu mỏ hay khí đốt.

* Cuộc chơi của Saudi Arabia và Nga

Một nhân tố khác có thể giữ một phần vai trò trong quyết định của Qatar là tầm ảnh hưởng đang gia tăng của Nga trên thị trường dầu mỏ. Moskva đã và đang ngày càng có ảnh hưởng lớn hơn trong thực thi chính sách dầu mỏ cùng với Saudi Arabia, vốn là nhà sản xuất lớn nhất và nhà lãnh đạo OPEC. 

Hai cường quốc “vàng đen” này đã hợp tác chặt chẽ trong những quyết sách liên quan tới sản lượng dầu mỏ những năm gần đây, điều mà giới phân tích cho rằng đã chọc giận những thành viên OPEC khác, đặc biệt là Iran.

Nhà phân tích Andy Critchlow cho rằng OPEC thực sự đã không còn tồn tại khi tổ chức này chỉ còn là cuộc chơi của Saudi Arabia và đối tác Nga. Dù không phải là một thành viên OPEC, Nga đã nhiều lần hợp tác với khối gồm 14 thành viên này trong những giai đoạn giá dầu giảm. 

Tuy nhiên, bất chấp nỗ lực của hai bên, giá dầu hiện đã giảm khoảng 30% sau khi tăng tới mức cao nhất trong vòng 4 năm hồi đầu tháng 10, do sự gia tăng nguồn cung và những lo ngại về việc nhu cầu đối với mặt hàng này sẽ tăng chậm. 

Trong bối cảnh đó, Nga và Saudi Arabia ngày 1/12 đã nhất trí gia hạn sang năm 2019 thỏa thuận về quản lý thị trường dầu mỏ. Động thái này mở ra khả năng đạt một thỏa thuận giảm sản lượng dầu tại cuộc họp giữa OPEC và đối tác sắp tới. 

Với góc nhìn tương tự về vai trò của Saudi Arabia và Nga, người đứng đầu nhóm nghiên cứu Trung Đông và Bắc Phi của tổ chức tư vấn Eurasia Group, Ayham Kamel đánh giá, OPEC có thể vẫn tồn tại, song tổ chức này đã trở thành một câu lạc bộ khác. 

OPEC có lẽ đã trở thành một cầu nối ngoại giao ít hiệu quả hơn, khi một số thành viên, như Iran, không còn được tham vấn, trong khi Saudi Arabia tự đưa ra những quyết định của mình với Nga và cố gắng thuyết phục những thành viên khác trong OPEC thực hiện theo./.