Trung Quốc: Biến chuyển trong bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ (Phần 1)

Dây chuyền lắp ráp xe ô tô ở Wuhu, tỉnh An Huy, Trung Quốc. Ảnh: AFP/TTXVN

Theo bài viết trên tạp chí The Diplomat, Trung Quốc từ lâu được coi là "công xưởng của thế giới", nơi sản xuất ra hàng hóa chất lượng thấp, bắt chước sản phẩm và mô hình kinh doanh của các công ty nước ngoài.
Mặc dù có sự can thiệp mạnh mẽ của chính quyền hay các giá trị văn hóa về giáo dục với tư tưởng nho giáo, Trung Quốc vẫn là mảnh đất của công nghệ sao chép và không tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ (IPR).
Theo một cuộc điều tra năm 2017 do Phòng Thương mại Mỹ thực hiện tại Trung Quốc, hơn một nửa số người được hỏi hoài nghi về việc luật bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ sẽ được thực thi ở quốc gia châu Á này.
Các công ty nước ngoài than phiền rằng việc thực thi quyền sở hữu trí tuệ tại Trung Quốc là rất khó do chủ nghĩa bảo hộ tư pháp ở địa phương, khó khăn thu thập bằng chứng, các khoản đền bù thiệt hại nhỏ, và có sự thiên vị cho các doanh nghiệp trong nước.
Tuy nhiên, trong một thập kỷ qua, Trung Quốc đã dần cải thiện và chứng minh được việc nước này đang nghiêm túc thực thi quyền bảo vệ sở hữu trí tuệ.
Khi các công ty Trung Quốc mở rộng hoạt động ở nước ngoài, cùng với việc đổi mới công nghệ, những doanh nghiệp này ngày càng đòi hỏi chính phủ thực hiện nghiêm túc việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.
Trên thực tế, nhiều vấn đề của các doanh nghiệp nước ngoài hoạt động tại Trung Quốc đã được giải quyết thông qua cải cách hệ thống pháp luật và thực thi các luật mới.
Một quan ngại lớn nhất đối với việc thực thi quyền sở hữu trí tuệ tại Trung Quốc đó là các vụ kiện được thực hiện tại tòa án cấp quận, huyện sẽ bị ảnh hưởng bởi chủ nghĩa bảo hộ tư pháp địa phương.
Sách trắng tòa án nhân dân tối cao Trung Quốc cho biết nước này đã có những bước đi quan trọng để loại bỏ chủ nghĩa bảo hộ tư pháp ở địa phương và đảm bảo quy trình xét xử công bằng trong các vụ kiện liên quan sở hữu trí tuệ.
Tháng 10/1995, Tòa án nhân dân tối cao Trung Quốc đã thành lập một cơ quan chuyên giám sát các vụ kiện liên quan tới sở hữu trí tuệ.

Năm 2014, ba thành phố của Trung Quốc là Bắc Kinh, Thượng Hải và Quảng Châu đã thành lập các tòa án riêng về sở hữu trí tuệ. Đầu năm 2017, Nam Kinh, Tô Châu, Thành Đô, và Vũ Hán cũng khởi động các cơ quan chuyên trách về sở hữu trí tuệ.
Các tòa án chuyên trách này có quyền xét sử sơ thẩm tất cả các vụ kiện về sở hữu trí tuệ tại tỉnh, thành tương ứng, điều này sẽ làm giảm tác động tiêu cực của chủ nghĩa bảo hộ tư pháp ở địa phương, bằng cách loại bỏ cấp địa phương (quận, huyện) xét xử.
Hệ thống tòa án chuyên trách cũng có thể cung cấp các thẩm phán có trình độ, cùng phương thức điều tra có chuyên môn để giải quyết các vụ kiện phức tạp. Điều đó sẽ đảm bảo các đương sự trong và ngoài nước được xét xử công bằng.
Để có thể xử lý các vụ kiện về sở hữu trí tuệ, nguyên đơn cần có bằng chứng xác thực. Tại Mỹ, các bên thường thu thập thông tin thông qua thủ tục điều tra trước khi xét xử, bao gồm thẩm vấn, cung cấp hoặc cho phép truy cập vào các tài liệu hoặc thử nghiệm liên quan.
Tuy nhiên, tại Trung Quốc hiện chưa có một quy trình chính thức nào như vậy và không quy định yêu cầu những người xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ cung cấp bằng chứng, chẳng hạn như tài liệu bán hàng hoặc tài khoản kế toán, có thể được sử dụng để khẳng định không vi phạm.
Trên thực tế, nguyên đơn phải chịu hoàn toàn gánh nặng cung cấp bằng chứng. Nhiều công ty cho rằng điều này làm cho họ không thể thực hiện khiếu kiện hợp pháp tại Trung Quốc.
Điều 65 của Luật tố tụng dân sự Trung Quốc quy định "Toà án nhân dân có thẩm quyền thu thập chứng cứ từ các đơn vị, cá nhân có liên quan, và các đơn vị, cá nhân đó không được từ chối cung cấp bằng chứng”; quy định này giúp giảm nhẹ gánh nặng cung cấp bằng chứng cho nguyên đơn, song hiện nay vẫn chưa được áp dụng rộng rãi.
Năm 2015, tòa án nhân dân tối cao Trung Quốc đã ban hành một văn bản hướng dẫn thực hiện Luật tố tụng dân sự mới. Điều 112 của hướng dẫn này cho phép các bên của vụ kiện liên quan quyền sở hữu trí tuệ yêu cầu tòa án ra lệnh cho bên kia đưa ra các bằng chứng cụ thể. Hướng dẫn mới nhằm hướng tới việc tạo ra một quy trình công bằng để thu thập thông tin.