Tương lai mờ mịt của nền kinh tế Afghanistan
Và những biến động trong nước hiện tại có thể sẽ khiến triển vọng kinh tế của quốc gia này thêm ảm đạm.
* Một nền kinh tế “xiêu vẹo”
Dù nhận được hàng tỷ USD viện trợ từ quốc tế trong hai thập niên qua, nền kinh tế Afghanistan vẫn còn quá nhiều bất ổn.
Phần lớn số tiền viện trợ nước ngoài đó được đổ vào việc đào tạo cảnh sát và quân đội Afghanistan. Trong khi đó, khoản chi dành cho các sáng kiến như cải thiện cơ sở hạ tầng – vốn sẽ thúc đẩy tăng trưởng dài hạn hơn – lại không lớn.
Điều đó không có nghĩa nền kinh tế Afghanistan không có một số cải thiện từ sự hỗ trợ của quốc tế.
Theo dữ liệu của Ngân hàng Thế giới (WB), Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Afghanistan đã tăng từ 4,055 tỷ USD hồi năm 2002 lên 20,561 tỷ USD vào năm 2013.
Nhưng tốc độ tăng trưởng đã chậm lại đáng kể từ năm 2014. Tăng trưởng GDP của Afghanistan giảm từ khoảng 14% hồi năm 2012 xuống còn 1,5% vào năm 2015.
Nền kinh tế ghi nhận một giai đoạn phục hồi từ năm 2016 trở đi, nhưng rồi lại suy thoái vào năm ngoái do sự bùng phát của dịch COVID-19 và gia tăng bất ổn trong nước làm gián đoạn hoạt động xuất khẩu.
Tính đến năm 2020, quy mô nền kinh tế Afghanistan chỉ đứng ở mức 19,807 tỷ USD.
Đất nước Trung Đông này vẫn nằm trong số những nước nghèo nhất trên thế giới. Số liệu mới nhất của WB cho thấy chỉ có sáu quốc gia trên toàn thế giới - trong đó có Burundi, Somalia và Sierra Leone - có GDP bình quân đầu người thấp hơn mức 508,8 USD của Afghanistan.
Trong khi đó, chi tiêu cho an ninh ở nước này ở mức cao, tương đương khoảng 28% GDP vào năm 2019. Con số này vượt xa nhiều quốc gia có thu nhập thấp khác - có khoản chi trung bình chỉ khoảng tương đương 3% GDP.
Nhìn chung, nông nghiệp chiếm khoảng một nửa hoạt động kinh tế ở Afghanistan, đồng thời đóng góp 50% tổng số việc làm ở quốc gia này.
Lúa mì là mặt hàng nông sản xuất khẩu chủ lực của Afghanistan, dù trong những năm gần đây đã có sự đa dạng hóa sang các loại cây trồng có giá trị hơn như hạt óc chó, hạnh nhân, hạt dẻ cười, nghệ tây, lựu và nho khô.
Song một điều đáng lo ngại là cây thuốc phiện vẫn được trồng nhiều tại Afghanistan và việc buôn bán thuốc phiện được cho là một nguồn thu lớn của nước này (ước tính tương đương 20% GDP).
Trong khi đó, tình trạng thiếu đầu tư vào các kho lạnh và cơ sở đóng gói đã kìm hãm khả năng tăng giá trị xuất khẩu trái cây và rau quả của Afghanistan.
Một số thống kê cho hay ít nhất 1/4 sản phẩm nông nghiệp của nước này bị suy giảm chất lượng sau khi thu hoạch đến mức không thể bán được.
* Hoạt động kinh tế tư nhân hạn chế
Khu vực kinh tế tư nhân của Afghanistan khá hạn chế khi có tới 44% lực lượng lao động của Afghanistan làm việc trong lĩnh vực nông nghiệp (theo số liệu từ WB).
Sự phát triển của khu vực tư nhân trong nước bị hạn chế bởi nhiều yếu tố, bao gồm tình trạng mất an ninh, bất ổn chính trị, thể chế yếu kém, cơ sở hạ tầng thiếu thốn, tham nhũng tràn lan và môi trường kinh doanh khó khăn.
Trong báo cáo về môi trường kinh doanh năm 2020, WB xếp Afghanistan ở vị trí thứ 173 trong số 190 quốc gia được khảo sát.
Sau nông nghiệp, nguồn thu nhập chính của Afghanistan đến từ viện trợ nước ngoài, vốn đóng góp khoảng 3/4 chi tiêu của Chính phủ quốc gia Trung Đông này.
Các khoản này đã giảm trong những năm gần đây và có thể sẽ gần như hoàn toàn cạn kiệt khi lực lượng Taliban giữ quyền kiểm soát chính quyền.
Tuy vậy, những yếu tố bất lợi trên không có nghĩa là Afghanistan hoàn toàn không có bất cứ cơ hội phát triển kinh tế nào.
Afghanistan rất giàu tài nguyên khoáng sản bao gồm vàng, đồng, quặng sắt, cùng lithium và coban - hai thành phần quan trọng để sản xuất pin xe điện.
Cách đây một thập niên, lượng khoáng sản tại Afghanistan được ước tính có tổng trị giá vào khoảng 1.000 tỷ USD.
Trong một tài liệu nội bộ năm 2010, Lầu Năm Góc đã đánh giá Afghanistan có tiềm năng trở thành một trung tâm lớn chuyên về lithium.
Thật không may, khả năng khai thác những nguồn tài nguyên đó của Afghanistan bị hạn chế do thiếu cơ sở hạ tầng giao thông, lưới điện và chuyên môn kỹ thuật.
Từ trước khi xảy ra biến động trong nước, có rất ít kỹ sư chuyên về khai khoáng đặt chân đến đất nước này.
Ngay cả China Metallurgical Group, bên sở hữu quyền khai thác một trong những mỏ đồng lớn nhất Afghanistan kể từ năm 2007, cũng không thể hoạt động mạnh tại đây do lo ngại về vấn đề an ninh.
Bên cạnh đó, sự giàu có về khoáng sản này cũng không giúp ích gì nhiều cho Afghanistan. Phần lớn hoạt động khai khoáng trong nước là bất hợp pháp và hạn chế bớt nguồn thu vốn đã ít ỏi của chính phủ nước này.
* Hiệu ứng “dầu loang” đối với các nước láng giếng
Tình hình bất ổn tại Afghanistan không ảnh hưởng tới nền kinh tế nước này mà còn dấn tới những tác động to lớn đối với các quốc gia láng giềng.
Trong số này, Pakistandự kiến chịu ảnh hưởng nhiều nhất, khi nước này vốn đã nhận gần 1,5 triệu người Afghanistan tị nạn và con số đó có thể tăng thêm hàng triệu người nữa khi họ tìm cách rời khỏi quê hương.
Các nước láng giềng của Afghanistan ở phía Bắc, bao gồm cả Uzbekistan và Turkmenistan cũng có những quan ngại tương tự.
Thêm vào đó là nguy cơ một số dự án do Chính phủ của Tổng thống Ashraf Ghani (người đã rời khỏi Afghanistan vào tối 15/8) đã lên kế hoạch hợp tác với các nước láng giềng không thành hiện thực.
Đáng chú ý trong số này là một tuyến đường sắt chạy qua thủ đô Kabul, nối thành phố Mazer-i-Sharif đặt gần biên giới Uzbekistan với thành phố Peshawar của Pakistan.
Dự án này được kỳ vọng sẽ mang lại lợi ích to lớn không chỉ cho Afghanistan, mà còn cho các nước láng giềng về khả năng chuyển đổi thương mại và giảm chi phí của việc giao thương xuyên biên giới.
Nhưng hiện giờ, tương lai của dự án đang rất mờ mịt. Tương tự như triển vọng vốn đã không mấy chắc chắn của nền kinh tế Afghanistan từ trước những bất ổn trong nước hiện thời./.
Tin liên quan
-
Kinh tế Thế giới
Tổng thống Mỹ sử dụng quỹ khẩn cấp để hỗ trợ người tị nạn Afghanistan
21:02' - 17/08/2021
Nhà Trắng ngày 17/8 thông báo Tổng thống Joe Biden sẽ sử dụng 500 triệu USD từ quỹ khẩn cấp liên bang để giúp tái định cư hàng nghìn người tị nạn Afghanistan.
-
Kinh tế Thế giới
Liên hợp quốc kêu gọi các nước không trục xuất người tị nạn Afghanistan
20:11' - 17/08/2021
Ngày 17/8, Liên hợp quốc (LHQ) kêu gọi các nước cấm mọi hình thức bắt buộc người Afghanistan trở về nước sau khi Taliban nắm quyền kiểm soát Afghanistan, gây lên làn sóng sợ hãi bao trùm thủ đô Kabul.
-
Kinh tế Thế giới
Diễn biến tại Afghanistan khó có thể làm lung lay vị thế các tài sản của Mỹ
19:03' - 17/08/2021
Ở thời điểm hiện tại, tình hình bất ổn ở Afghanistan vẫn chưa tác động nhiều đến các thị trường trên toàn cầu.
Tin cùng chuyên mục
-
Kinh tế Thế giới
Hơn 11,5 tỷ USD dành cho các cam kết bảo vệ các đại dương
18:54'
Ngày 17/4, Hội nghị quốc tế thường niên về bảo vệ các đại dương tại Athens (Hy Lạp) đã khép lại với kết quả huy động được các cam kết trị giá 11,5 tỷ USD.
-
Kinh tế Thế giới
Giải mã tình hình kinh tế thế giới qua dự báo tăng trưởng của IMF
10:29'
Năm 2024, nền kinh tế thế giới sẽ có mức tăng trưởng giống như năm 2023, chứng tỏ thế giới đã có một "khả năng phục hồi đáng ngạc nhiên", theo nhận định của IMF.
-
Kinh tế Thế giới
Iran: Hải quân hộ tống tàu thương mại qua Biển Đỏ
19:28' - 17/04/2024
Truyền thông Iran ngày 17/4 đưa tin lực lượng Hải quân Iran sẽ hộ tống các tàu thương mại nước này di chuyển qua Biển Đỏ.
-
Kinh tế Thế giới
Những rủi ro tiềm ẩn với kinh tế toàn cầu
16:46' - 17/04/2024
Mặc dù kinh tế thế giới đã được chứng minh là có khả năng phục hồi đáng kể nhưng các chuyên gia IMF liệt kê một số rủi ro đè nặng lên nền kinh tế toàn cầu.
-
Kinh tế Thế giới
Mỹ rơi vào thế khó nếu siết trừng phạt xuất khẩu dầu của Iran
15:07' - 17/04/2024
Giới phân tích cho rằng Mỹ khó có thể siết trừng phạt nhằm vào hoạt động xuất khẩu dầu mỏ của Iran, huyết mạch kinh tế của nước này, sau vụ tấn công Israel cuối tuần trước.
-
Kinh tế Thế giới
Xung đột Iran- Israel: Iran khẳng định không theo đuổi gây leo thang căng thẳng
10:49' - 17/04/2024
Theo phóng viên TTXVN tại Trung Đông, ngày 16/4, Ngoại trưởng Iran Hossein Amir-Abdollahian khẳng định Tehran không theo đuổi việc gây leo thang căng thẳng trong khu vực.
-
Kinh tế Thế giới
Hàn Quốc tập trận bắn đạn thật gần biên giới với Triều Tiên
10:42' - 17/04/2024
Ngày 17/4, Lục quân và Lực lượng lính thủy đánh bộ Hàn Quốc đã tiến hành tập trận bắn đạn thật gần biên giới với Triều Tiên.
-
Kinh tế Thế giới
Kim ngạch xuất khẩu của Nhật Bản tăng cao kỷ lục
10:37' - 17/04/2024
Kim ngạch xuất khẩu của Nhật Bản tháng 3 vừa qua đã tăng cao kỷ lục, giúp thâm hụt thương mại tài khóa 2023 giảm khoảng 70% so với tài khóa trước đó.
-
Kinh tế Thế giới
New York có thể soán ngôi trung tâm công nghệ tài chính của London
06:00' - 17/04/2024
London (Anh) đang có nguy cơ đánh mất vị thế của mình trong lĩnh vực công nghệ tài chính sang New York (Mỹ).