ASEAN 2020: Hướng tới chính sách thuế bền vững

Chiều 25/6, Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách (VEPR) phối hợp với Tổ chức Oxfam, Tổ chức Prakarsa, Liên minh Thuế và công bằng tài chính châu Á (TAFJA), Liên minh Công bằng thuế Việt Nam (VATJ) tổ chức hội thảo công bố kết quả nghiên cứu “Hướng tới chính sách thuế bền vững trong khối ASEAN - trường hợp ưu đãi thuế thu nhập doanh nghiệp”.
Theo kết quả nghiên cứu, các quốc gia thành viên ASEAN đã đạt được tốc độ tăng trưởng kinh tế cao và ổn định trong nhiều thập kỷ, tuy nhiên hầu hết lại ghi nhận mức thu ngân sách tương đối thấp. Tỉ lệ thu ngân sách trung bình là 19,1% GDP năm 2018, chưa bằng một nửa so với mức trung bình ở các nước trong khối Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD), thấp hơn khu vực Mỹ Latinh và Caribe.
Điều này là do nguồn thu ngân sách chủ yếu của các quốc gia thành ASEAN phụ thuộc vào thuế thu nhập doanh nghiệp, nhưng đang dần mất đi bởi việc cung cấp ưu đãi thuế lớn cho các nhà đầu tư trong và ngoài nước.
Ths. Phạm Văn Long, nghiên cứu viên VEPR cho biết, nếu các quốc gia thành viên ASEAN tiếp tục sử dụng ưu đãi thuế như như một công cụ nhằm cạnh tranh thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) sẽ dẫn đến khả năng đáp ứng hạn chế của ngân sách và tiếp tục gây ra thâm hụt ngân sách, gây hệ lụy cho khả năng đầu tư nâng cao chất lượng dịch vụ công như y tế, giáo dục, cơ sở hạ tầng và quản trị.
Trong khi đó, không có bằng chứng thực nghiệm nào cho thấy ưu đãi thuế làm tăng FDI tại ASEAN. Thậm chí, ưu đãi thuế đã tạo ra môi trường đầu tư không công bằng cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Như tại Việt Nam, thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp thực nộp đối với các công ty có nguồn vốn đầu tư nước ngoài trong lĩnh vực sản xuất là 8% trong năm 2016; đối với các doanh nghiệp trong nước ở mức 14,5% và thậm chí hơn 16% đối với các doanh nghiệp nhà nước có quy mô vốn lớn.
Hiện các quốc gia thành viên ASEAN đang cạnh tranh với nhau trong một cuộc đua xuống đáy bằng cách hạ thấp mức thuế thu nhập doanh nghiệp và liên tục đưa ra các ưu đãi thuế rất lớn với các nhà đầu tư. Trong 10 năm qua, thuế suất trung bình thuế thu nhập doanh nghiệp của khu vực đã giảm từ mức trung bình 25,1% năm 2010 xuống còn 21,7% năm 2020. Ngoài ra, một số nước thành viên ASEAN áp dụng thời gian ân hạn thuế lên tới 20 năm và các ưu đãi khác dựa trên lợi nhuận để kéo thấp thuế suất trung bình thuế thu nhập doanh nghiệp thực nộp.
Báo cáo cũng nhấn mạnh, các nước ASEAN đã và đang tạo ra sự khác biệt lớn về kinh tế vĩ mô và có thể khiến tình trạng này ngày càng trở nên trầm trọng bởi cuộc đua xuống đáy về ưu đãi thuế. Mỗi quốc gia theo đuổi lợi ích riêng của mình thông qua các chính sách tài khóa và chưa có cam kết để chống lại cuộc đua xuống đáy về thuế thu nhập doanh nghiệp.
Theo TS. Nguyễn Đức Thành, Cố vấn trưởng VEPR, những ưu đãi thuế này mang lại lợi nhuận cho các tập đoàn lớn mà bỏ qua phúc lợi của người dân châu Á. Việc làm này cần phải được chấm dứt. ASEAN cần đưa ra một danh sách đen về các loại hình ưu đãi thuế không được phép sử dụng; đồng thời tạo một ranh giới rõ ràng và nói không với những thực hành thuế có hại đang gây xói mòn ngân sách quốc gia. Nếu cần thiết, chỉ cho phép áp dụng ưu đãi thuế cho các đầu tư mang lại lợi ích cho người dân và không được áp dụng cho một ngoại lệ nào khác.
Để hướng tới chính sách thuế bền vững, ông Ah-Maftuchan, điều phối viên TAFJA nhấn mạnh: “Các quốc gia thành viên ASEAN cần phối hợp loại bỏ các chính sách thuế có lợi cho nước mình nhưng có hại cho nước láng giềng, chấm dứt “cuộc đua xuống đáy” về ưu đãi thuế gây thất thu ngân sách, khiến cho người dân các quốc gia nghèo hơn thêm khó khăn trong cuộc sống. Thay vào đó cần hợp tác để xây dựng hệ thống thuế công bằng và bền vững hơn nhằm tạo điều kiện để mỗi quốc gia thành viên thu đủ ngân sách cho phát triển kinh tế, văn hoá và xã hội”.
Các chuyên gia đều đồng ý, việc tăng thu ngân sách của các chính phủ là rất quan trọng, vì vậy khu vực ASEAN cần sớm có sự điều chỉnh về chính sách thuế để vượt qua các thách thức như tỉ lệ đói nghèo cao, gia tăng bất bình đẳng và khủng hoảng khí hậu, đặc biệt phục hồi sau tác động của đại dịch COVID-19.../.