Ngoại trưởng Nhật Bản Taro Kono (phải) và người đồng cấp Trung Quốc Vương Nghị (trái). Ảnh: THX/TTXVN
Ngoại trưởng Nhật Bản Taro Kono và người đồng cấp Trung Quốc Vương Nghị mới đây đã tiến hành hội đàm. Theo báo Yomiuri (Nhật Bản), đã 9 năm trôi qua kể từ khi các chuyến thăm lẫn nhau giữa Ngoại trưởng hai nước được tiến hành, cho thấy bước tiến quan trọng trong cải thiện quan hệ song phương.
Tuy nhiên, tranh chấp lãnh thổ tại quần đảo Senkaku (mà Trung Quốc gọi là Điếu Ngư) và sự khác biệt trong quan điểm đối phó với vấn đề Triều Tiên cho thấy những vấn đề chưa thể hóa giải trong quan hệ song phương Nhật-Trung.
Tháng 1/2018, Ngoại trưởng Kono đi thăm Trung Quốc và người đồng cấp Trung Quốc Vương Nghị đáp lễ trong chuyến thăm Nhật Bản lần này. Ngoại trưởng Vương Nghị cũng tuyên bố rằng thông qua những bước đi xích lại gần nhau, quan hệ hai nước sẽ có điều kiện để cải thiện sau thời gian dài lạnh nhạt.
Việc hai nước thúc đẩy cải thiện quan hệ là nhằm chuẩn bị cho các chuyến thăm lẫn nhau giữa nguyên thủ hai nước. Theo mong muốn của Tokyo, Thủ tướng Lý Khắc Cường sẽ thăm Nhật Bản trong tháng 5/2018 để tham dự Hội nghị thượng đỉnh Nhật-Trung-Hàn, sau đó Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe sẽ đi thăm Trung Quốc trong năm 2018 và tiếp tới sẽ là chuyến thăm Nhật Bản của Chủ tịch Tập Cận Bình.
Mục đích của Thủ tướng Abe là muốn tạo ra dấu ấn trong quan hệ với Trung Quốc để chuẩn bị cho cuộc đua vào chức chủ tịch đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền. Do vậy, Chính phủ Nhật Bản đã có quan điểm bớt căng thẳng hơn với Trung Quốc trong việc phối hợp giải quyết vấn đề Triều Tiên cũng như tranh chấp trên Biển Hoa Đông, đồng thời mong muốn đẩy mạnh hợp tác về kinh tế.
Về phần mình, Bắc Kinh cũng mong muốn cải thiện quan hệ với Tokyo. Trong bối cảnh quan hệ thương mại với Mỹ đang gặp nhiều khó khăn, Trung Quốc không muốn đánh mất bạn hàng thương mại cực kỳ quan trọng là Nhật Bản.
Ngoài ra, sau khi đã củng cố được quyền lực một cách chắc chắn, ông Tập Cận Bình cũng muốn thúc đẩy cải thiện quan hệ với Nhật Bản để làm chuyển hướng sự chú ý và xoa dịu các chỉ trích về việc mọi quyền lực đều tập trung vào tay mình.
Do vậy, trong cuộc hội đàm, Ngoại trưởng Vương Nghị đã hoan nghênh ý định hợp tác của Nhật Bản đối với "Vành đai và Con đường" (BRI) của Trung Quốc, cho rằng đây là bước tiến mới trong hợp tác kinh tế giữa hai nước.
Kết thúc hội đàm, ông Vương Nghị cũng đánh giá rằng việc xúc tiến cải thiện quan hệ hai nước không chỉ dừng lại ở việc đưa quan hệ song phương trở lại đúng hướng mà còn vẽ ra một tương lai mới cho quan hệ hai nước.
Tuy nhiên, nhiều vấn đề vẫn chưa thể có hướng giải quyết như vấn đề tranh chấp tại Senkaku/Điếu Ngư hay nhận thức về lịch sử. Ngoại trưởng Vương Nghị cũng phải thừa nhận rằng quan hệ Trung-Nhật cũng đối mặt với nhiều vấn đề nhạy cảm và phức tạp.
Theo kế hoạch, khi Thủ tướng Lý Khắc Cường thăm Nhật Bản, hai bên sẽ nhất trí triển khai cơ chế liên lạc trên không, trên biển nhằm tránh xảy ra các xung đột khó lường giữa Lực lượng Phòng vệ Nhật Bản và Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc.
Tuy một quan chức Bộ Ngoại giao Nhật Bản đánh giá đây sẽ là bước tiến mang tính biểu tượng cho quan hệ hai nước, song điều này không đồng nghĩa với việc Trung Quốc nhượng bộ trong vấn đề Senkaku hay các lợi ích trên biển.
Ngoài ra, trong nội bộ chính quyền Nhật Bản cũng có nhiều ý kiến lo ngại rằng Trung Quốc trong quá khứ thường sử dụng con bài "bài Nhật" để gây thiệt hại về kinh tế cho các doanh nghiệp Nhật Bản, và sáng kiến BRI của Trung Quốc càng làm cho chủ nghĩa bành trướng bá quyền của Trung Quốc mạnh hơn.
Ngược lại, Trung Quốc cũng cảnh giác trước vòng vây bao vây mình trong chiến lược "Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở" do Nhật Bản cổ xúy và đi đầu.
Trong vấn đề Triều Tiên, hai bên tiếp tục thể hiện quan điểm trái chiều. Nhật Bản tiếp tục chủ trương gây áp lực tối đa với Triều Tiên và mong muốn Trung Quốc, đối tác thương mại lớn nhất của Triều Tiên, cùng tham gia gây sức ép với Triều Tiên.
Ngoại trưởng Kono tuyên bố sẽ không bao giờ nới lỏng lệnh trừng phạt với Triều Tiên chừng nào Triều Tiên chưa tiến hành phi hạt nhân hóa một cách hoàn toàn, có thể kiểm chứng và không thể lật ngược. Lý do mà Nhật Bản đưa ra là vì Triều Tiên từng nhiều lần phá vỡ các cam kết và chưa bao giờ từ bỏ tham vọng hạt nhân, tên lửa.
Ngược lại, phát biểu khi đặt chân đến sân bay Narita, Ngoại trưởng Vương Nghị bày tỏ hy vọng Nhật Bản phát huy vai trò xây dựng và tích cực hơn trong tiến trình giải quyết vấn đề Triều Tiên. Cùng với việc giải thích nội dung hội đàm thượng đỉnh Trung-Triều vào cuối tháng 3/2018 vừa qua, Trung Quốc cũng muốn các bên liên quan nới lỏng lệnh cấm vận với Triều Tiên trong bối cảnh nước này chấp nhận đối thoại. Trung Quốc gọi đây là chính sách "hai bánh xe cùng tiến".
Một số quan chức Bộ Ngoại giao Nhật Bản cũng cho biết Trung Quốc đang tính toán phương án nối lại các vòng đàm phán 6 bên và Trung Quốc đóng vai trò chủ tịch vòng đàm phán này. Nhật Bản hoài nghi về triển vọng của vòng đàm phán 6 bên, cho rằng đây chỉ là hình thức câu giờ của Triều Tiên, trong khi Bộ Ngoại giao Trung Quốc đánh giá đàm phán 6 bên là khuôn khổ quan trọng để giải quyết vấn đề Triều Tiên.