Chảy máu chất xám - Hong Kong (Trung Quốc) có còn là trung tâm tài chính kinh tế châu Á?

Đại dịch COVID-19 cùng những biện pháp phòng chống dịch khắt khe đã khiến nhiều cá nhân và doanh nghiệp quyết định rời khỏi Hong Kong (Trung Quốc). Trong số đó, có người là chuyên gia về công nghệ, có người là nhà khoa học, người là giáo viên, khiến Hong Kong phải đối mặt với một cuộc đại di cư và tình trạng chảy máu chất xám.

Theo số liệu của Cục Điều tra dân số và thống kê Hong Kong, hơn 100.000 người đã rời khỏi Khu hành chính đặc biệt này trong năm qua. Dân số Hong Kong đã giảm từ 7,41 triệu người vào giữa năm 2021 xuống còn 7,29 triệu người đến giữa năm 2022. Số người trong độ tuổi lao động cũng giảm còn 3,75 triệu người, là con số thấp nhất trong 10 năm qua.  

Những quy định nghiêm ngặt của chính sách "Không COVID" trong hơn hai năm qua và một số thay đổi địa chính trị đã khiến Hong Kong bị cô lập với phần còn lại của thế giới. Hậu quả là nhiều gia đình và các doanh nghiệp quốc tế đã quyết định rời khỏi Hong Kong.

Các bài đăng tìm dịch vụ chuyển nhà tràn ngập trong các nhóm "Expat" (chỉ những nước ngoài cư trú bên ngoài quốc gia bản địa của họ) trên mạng xã hội ở Hong Kong. Một số bình luận chỉ ra rằng các hãng vận chuyển không còn lịch trống vào tháng Bảy và tháng Tám do có quá nhiều đơn hàng.   

Để tìm hiểu thêm về những ảnh hưởng của tình trạng "chảy máu chất xám" đối với tình hình kinh tế và xã hội của Hong Kong, đài RFI đã trao đổi với nhà kinh tế học Gary Ng, làm việc tại ngân hàng đầu tư Natixis có trụ sở ở Hong Kong, chuyên tư vấn về đầu tư cho các doanh nghiệp cũng như cá nhân tại châu Á-Thái Bình Dương.

Một thời hoàng kim

Nhận định về những lợi thế khiến Hong Kong trở thành điểm đến hấp dẫn, thu hút đầu tư từ hơn 20 năm qua, chuyên gia Gary Ng cho rằng Hong Kong có những lợi thế từ trước đến giờ vẫn không thay đổi, mặc dù nhiều thứ đã đổi thay.

Với vị trí địa lý tốt, vừa là trung tâm của châu Á và vừa gần với Trung Quốc, Hong Kong là cầu nối giữa các doanh nghiệp phương Tây hoặc của các nước khác với châu Á. Thêm vào đó, với hệ thống thuế rất đơn giản, Hong Kong cũng có thể đưa ra nhiều ưu đãi về thuế, giúp các doanh nghiệp không phải trả quá nhiều. Đây là một điểm cộng lớn đối với Hong Kong.

Trong khi đó, sân bay của Hong Kong từng là một trong những sân bay nhộn nhịp nhất thế giới, nhưng bây giờ không còn được như vậy. Cảng của Hong Kong cũng là một trong những cảng lớn nhất thế giới.

Tất cả những điều này đạt được là dựa vào tốc độ tăng trưởng, cũng như chi phí sản xuất thấp ở Trung Quốc đã kích thích hoạt động xuất nhập khẩu các mặt hàng khác nhau ra thế giới thông qua Hong Kong.  

Lý giải về nguyên nhân gây ra tình trạng chảy máu chất xám hiện nay đối với kinh tế Hong Kong, chuyên gia của Natixis cho rằng hiện nay, tình hình kinh tế của Hong Kong không được tốt, đơn giản là vì nền kinh tế đang phải chịu nhiều áp lực khác nhau.

Theo chuyên gia, nguyên nhân chính là chính sách "Không COVID" được áp dụng ở Hong Kong. Hiện, Khu hành chính đặc biệt này vẫn chưa quay trở lại hoạt động bình thường giống như giai đoạn trước năm 2020, giữa bối cảnh các quốc gia khác trên thế giới đã mở cửa lại. Đây là một bất lợi của Hong Kong so với thế giới. Nhiều nhân tài cũng như đội ngũ chuyên gia đã quyết định rời khỏi Hong Kong vì họ cho rằng các biện pháp chống dịch có thể quá khắt khe so với những khu vực khác.

Dĩ nhiên vẫn còn một lý do khác không kém phần quan trọng, đó là rủi ro địa chính trị đối với không chỉ Hong Kong nói riêng mà còn liên quan đến việc quan hệ giữa Trung Quốc và Mỹ xấu đi. Bên cạnh đó, các rủi ro về chuỗi cung ứng đã khiến nhiều doanh nghiệp trên thế giới tìm cách đa dạng hóa nguồn cung để tránh sự phụ thuộc vào một nền kinh tế nhất định.

Các lý do này đều quan trọng như nhau. Nếu tình trạng này duy trì về lâu dài, Hong Kong sẽ mất đi sức hấp dẫn. Chất lượng sống của người dân hay khả năng cạnh tranh sẽ đều bị ảnh hưởng.  

Theo kết quả thăm dò do tổ chức tài chính phi lợi nhuận Hong Kong Investment Funds Asscociation thực hiện, có đến hơn 2/3 các doanh nghiệp thuộc tổ chức này đã dời văn phòng trụ sở ở Hong Kong đến nơi khác.

Rủi ro lớn nhất mà Hong Kong phải đối mặt hiện nay đó là các doanh nghiệp bắt đầu tìm giải pháp thay thế trong ngắn hạn nếu chính sách "Không COVID" không bao giờ có hồi kết. Đó là quyết định rời đến các quốc gia châu Á khác hay các thậm chí là các nơi khác.   

Theo chuyên gia của Natixis, điều đáng lo lắng nhất hiện nay đó là các trung tâm tài chính khác sẽ được tạo ra, hoặc là Singapore sẽ lợi dụng tình thế này để thu hút các doanh nghiệp di chuyển đến đó. Trong tương lai, có thể các doanh nghiệp không cần đến Hong Kong để tiếp cận với thị trường châu Á và Trung Quốc nữa, vì họ đã tìm được giải pháp thay thế.

Trong bối cảnh đó, câu hỏi đặt ra sẽ không phải là Hong Kong có duy trì được vị thế trung tâm tài chính hay không, mà là liệu Hong Kong có phát triển được như mong đợi hay không?

Những tác động về kinh tế, chính trị, xã hội

Đối với chuyên gia Gary Ng, kịch bản xấu nhất là Hong Kong không thể mở cửa sớm trở lại và mất đi khả năng cạnh tranh, mất đi thị trường trong khu vực. Nếu đem so sánh thì tình hình hiện nay giống như một cuộc thi chạy. Hong Kong đang chạy chậm còn các đối thủ khác. Khoảng cách giữa Hong Kong và các đối thủ sẽ ngày càng rộng ra. Đây chính là rủi ro lớn nhất của Hong Kong.

Nếu nhìn vào hoạt động ở sân bay, tại Singapore, khoảng 60% hoạt động đã phục hồi trở lại nhưng ở Hong Kong chỉ khoảng 20%. Về lĩnh vực tài chính, hiện nhiều công ty đang tính đến việc chuyển trụ sở đến Singpore.     

Tình hình địa chính trị toàn cầu đã thay đổi trong thời gian gần đây. Nếu tình trạng chia rẽ giữa Trung Quốc và phương Tây tiếp tục trầm trọng hơn thì có khả năng kinh tế Hong Kong sẽ không còn đa dạng nữa và tăng trưởng kinh tế và không được như trước kia.

Thế nhưng, chuyên gia này cho rằng kinh tế Trung Quốc dù đang gặp phải nhiều vấn đề vẫn sẽ là một trong những nền kinh tế lớn của thế giới, do vậy Hong Kong vẫn sẽ còn cơ hội phát triển.

Mặc dù "kỷ nguyên vàng" của toàn cầu hóa, cho phép Trung Quốc đầu tư vào các nước mới nổi trên thế giới, đã kết thúc. Hiện giờ, phải xem Trung Quốc cố gắng thế nào để nắm bắt các cơ hội khác.    

Tuy nhiên, Hong Kong cũng sẽ mất khả năng xây dựng đội ngũ nhân tài. Việc những doanh nghiệp, cũng như lao động kỹ thuật cao trong lĩnh vực công nghệ rời đi, có một phần nguyên nhân chính đến từ chính sách trừng phạt của một số nước phương Tây đối với các sản phẩm, thiết bị công nghệ từ Trung Quốc.

Nhận định về việc tình trạng chảy máu chất xám tác động như thế nào đến xã hội Hong Kong, chuyên gia Gary Ng cho rằng các nguồn tài trợ đổ vào các trường đại học ở Hong Kong sẽ không còn được như trước kia.

Các trường đại học cũng khó thu hút và xây dựng đội ngũ giáo sư cũng như các nhà khoa học. Tại đây, có đến 4.000 giáo viên đã nghỉ việc trong năm học 2021-2022, tỷ lệ cao nhất trong 5 năm vừa qua, và tăng 70% so với năm trước đó.

Ngoài thách thức về việc mất đi đội ngũ lao động chất lượng cao, Hong Kong còn phải đối mặt với tình trạng dân số già. Hong Kong đã ở trong tình trạng mà dân số ở tuổi lao động tăng trưởng âm. Khi dân số trong độ tuổi lao động giảm, chính phủ sẽ phải chịu nhiều gánh nặng về phúc lợi xã hội và cả về thuế thu nhập. Đây sẽ là một câu hỏi nan giải.   

Hong Kong cần làm gì?

Trước kia, trong cuộc di cư từ những năm 1980, áp lực di cư có thể thấy rõ hơn khi mọi người rời đi trong một giai đoạn ngắn. Nhưng lần này, bối cảnh và kinh tế Hong Kong đã thay đổi so với 30-40 năm trước. Thời điểm ấy, khi nói về việc rời khỏi Hong Kong tức là cả người và tài sản đều đi theo. Hiện nay, dù có những số liệu chỉ ra nhiều người đang rời khỏi Hong Kong, nhưng cả về số lượng người cũng như của cải, đều không thể so sánh so với trước kia.

Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Hong Kong đã tăng cao hơn rất nhiều so với cách đây 40 năm, tức là người dân có lương cao hơn và nhiều của cải hơn. Trước kia, khi rời Hong Kong, mọi người thường bán tất cả tài sản nếu cần phải đi đến một nước khác sống. Lần này, nhiều người ra đi những vẫn để lại một phần của cải của họ ở đây.

Ví dụ, nếu có hai ngôi nhà thì họ chỉ bán một rồi mang số tiền đó đến Anh Quốc sinh sống, vì họ biết có thể dễ dàng cho thuê căn hộ còn lại ở Hong Kong và tạo ra thu nhập. Do vậy áp lực về tài chính từ việc di dân có thể không lớn như trước kia. Thế nhưng, nếu tình hình này tiếp tục và không thay đổi thì Hong Kong sẽ gặp phải nhiều khó khăn.  

Vậy, Hong Kong cần làm sao để đối phó với tình trạng này, chuyên gia cho rằng cách tốt nhất trong ngắn hạn đó là nới lỏng chính sách "Không COVID". Thêm vào đó là đưa ra chính sách ưu đãi cho các doanh nghiệp, nhằm giữ chân họ lại, vì đây là cách nhanh nhất để giảm khoảng cách của Hong Kong với thế giới.

Ví dụ như với việc cấp visa lao động dễ dàng hơn nữa, đưa ra thêm các chính sách ưu đãi về thuế, đặc biệt là với các công ty công nghệ cao. Tuy nhiên điều này chỉ mang tính tương đối, vì rất nhiều nơi khác cũng có thể làm tương tự để thu hút nhân tài. Bởi vì, thế giới đang cạnh tranh tìm kiếm nhân tài, nhất là trong ngành công nghệ cao./.