Chuyển đổi số nông thôn không chỉ là đưa công nghệ về làng quê

Sáng 25/12, tại Hà Nội, Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam tổ chức Hội thảo “Chính sách và mô hình chuyển đổi số nông thôn: Thực trạng và giải pháp”. 

Theo ông Nguyễn Quyết Chiến, Tổng Thư ký Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, chuyển đổi số đang trở thành xu thế tất yếu và là động lực cốt lõi thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư diễn ra sâu rộng, nhanh chóng. Riêng khu vực nông thôn – nơi sinh sống của phần lớn dân cư cả nước, giữ vai trò nền tảng đối với ổn định xã hội, an ninh lương thực và bảo tồn bản sắc văn hóa – chính là không gian có ý nghĩa đặc biệt trong tiến trình chuyển đổi số.

Tuy nhiên, chuyển đổi số nông thôn không thể được hiểu đơn giản là việc đưa công nghệ, thiết bị hay phần mềm về làng quê. Bản chất của quá trình này là tái cấu trúc phương thức phát triển nông thôn, từ quản trị địa phương, tổ chức sản xuất, phân phối hàng hóa, cung ứng dịch vụ công cho tới nâng cao chất lượng đời sống của người dân.

Ông Nguyễn Quyết Chiến cho rằng, trong bối cảnh Việt Nam theo đuổi các mục tiêu phát triển bền vững và cam kết thực hiện nguyên tắc “không để ai bị bỏ lại phía sau”, chuyển đổi số nông thôn không thể chỉ tập trung vào các mô hình trình diễn hay những địa phương có điều kiện thuận lợi. Thay vào đó, cần xây dựng một nghị trình chuyển đổi số bao trùm, lấy người dân làm trung tâm, lấy hiệu quả thực chất làm thước đo và coi việc thu hẹp khoảng cách số giữa nông thôn và thành thị là yêu cầu xuyên suốt.

Cùng quan điểm, bà Nguyễn Thị Bích Lan, Viện trưởng Viện Sáng tạo và Chuyển đổi số, cho rằng chuyển đổi số nông thôn hiện nay đang đứng trước ba sự dịch chuyển lớn, mang tính nền tảng. Đó là sự dịch chuyển từ tư duy “ứng dụng công nghệ” sang tư duy “chuyển đổi mô hình phát triển”. Ở đó, công nghệ chỉ đóng vai trò là công cụ, còn cốt lõi là thay đổi cách tổ chức sản xuất, quản trị cộng đồng, cung cấp dịch vụ và kết nối thị trường. Nếu chỉ dừng lại ở việc đưa các phần mềm, nền tảng hay thiết bị về nông thôn mà không làm thay đổi mô hình vận hành, chuyển đổi số sẽ nhanh chóng rơi vào hình thức, thiếu tính bền vững.

Sự dịch chuyển thứ hai là từ các mô hình thí điểm đơn lẻ sang yêu cầu liên thông, tích hợp và nhân rộng. Thực tế cho thấy, thời gian qua đã có nhiều mô hình xã thông minh, xã thương mại điện tử được triển khai ở các địa phương, song các mô hình này còn thiếu sự kết nối với nhau, chưa gắn chặt với hệ thống dữ liệu quốc gia và dữ liệu ngành. Điều này dẫn tới việc chưa hình thành được các chuỗi giá trị số bền vững cho khu vực nông thôn.

Sự dịch chuyển thứ ba là từ cách tiếp cận “lấy chính quyền làm trung tâm” sang cách tiếp cận lấy người dân và các chủ thể kinh tế nông thôn làm trung tâm. Theo bà Nguyễn Thị Bích Lan, người nông dân, hợp tác xã, hộ kinh doanh và doanh nghiệp nhỏ ở nông thôn phải trở thành những người sử dụng thực sự và hưởng lợi thực sự từ chuyển đổi số. Những thay đổi này đặt ra yêu cầu cần xem xét lại toàn bộ hệ thống chính sách và mô hình chuyển đổi số nông thôn hiện nay, cả về khâu thiết kế lẫn cách thức triển khai.

Từ góc độ quản lý nhà nước về chuyển đổi số, ông Đặng Tùng Anh, Phó Giám đốc Trung tâm Công nghệ – Chính phủ số (Cục Chuyển đổi số quốc gia, Bộ Khoa học và Công nghệ) nhấn mạnh vai trò then chốt của dữ liệu trong quá trình chuyển đổi số. Các nguồn dữ liệu chung, mang tính nền tảng và có khả năng chia sẻ rộng rãi giữ vị trí đặc biệt quan trọng, bởi dữ liệu càng được sử dụng thì càng tạo ra nhiều giá trị mới. Điều này càng trở nên rõ nét trong bối cảnh trí tuệ nhân tạo (AI) đang được ứng dụng ngày càng mạnh mẽ, khi AI chỉ thực sự phát huy hiệu quả nếu có đủ dữ liệu chất lượng.

Ông Đặng Tùng Anh cho rằng, sự phát triển của AI, cùng với sự bùng nổ của các nền tảng thương mại điện tử, bán hàng trực tuyến, đang tạo ra những điều kiện thuận lợi để triển khai chuyển đổi số trong lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn. Tuy nhiên, cách tiếp cận cần xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của người dân. Chuyển đổi số nông thôn cần gắn chặt với sản phẩm cụ thể và lợi ích thiết thực của người dân.

Ông Đặng Tùng Anh cũng đề cập đến giải pháp triển khai mô hình “Làng thông minh”, tập trung phát triển các sáng kiến số cho cộng đồng dựa trên việc khai thác hiệu quả các kết nối, giải pháp và tài nguyên số, kết hợp với sự sáng tạo tại chỗ của người dân địa phương. Mô hình này được xây dựng trên ba trụ cột là thiết chế, con người và công nghệ, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững và chuyển đổi số toàn diện, bao trùm. Việc triển khai thí điểm các mô hình làng thông minh được xem là tiền đề quan trọng để xây dựng các xã nông thôn mới theo hướng 4.0 trong thời gian tới.

Bên cạnh các yếu tố về công nghệ và mô hình, công tác truyền thông cũng được các đại biểu đánh giá là không thể thiếu trong tiến trình chuyển đổi số nông thôn. Ông Bùi Trường Minh, đại diện Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho rằng, truyền thông hiệu quả sẽ góp phần thay đổi tư duy của người dân, từ bị động sang chủ động trong tiếp cận và tham gia vào quá trình chuyển đổi số. Ngược lại, nếu thiếu truyền thông phù hợp, người dân rất dễ đứng ngoài hoặc chỉ tham gia một cách hình thức.

Theo ông Bùi Trường Minh, trong chuyển đổi số nông thôn, truyền thông không chỉ cần “đi trước một bước” mà còn phải “đi cùng” và “đi đến cùng” với người dân. Truyền thông thành công sẽ tạo nền tảng nhận thức vững chắc, là tiền đề để triển khai hiệu quả các giải pháp kỹ thuật, công nghệ và tổ chức. Do đó, cần chuyển mạnh từ tuyên truyền các chủ trương, chính sách chung sang truyền thông theo hướng lấy lợi ích thiết thực của người dân làm thước đo.