“Đòn bẩy” để doanh nghiệp Việt làm chủ công nghệ đường sắt

Chính phủ vừa ban hành Nghị định 319/2025/NĐ-CP quy định các cơ chế đặc thù về phát triển khoa học công nghệ và chuyển giao công nghệ đối với các dự án đường sắt trọng điểm. Đây được coi là bước hoàn thiện thể chế quan trọng, tạo cơ sở pháp lý để doanh nghiệp trong nước tham gia sâu vào chuỗi cung ứng dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam.

Để tạo hành lang pháp lý cho khu vực kinh tế tư nhân tham gia vào các dự án lớn, Chính phủ vừa ban hành Nghị quyết 319/2025/NĐ-CP (Nghị định 319) quy định chi tiết nội dung, trình tự, thủ tục, thẩm quyền để triển khai các cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt về phát triển khoa học, công nghệ, nghiên cứu, ứng dụng, chuyển giao công nghệ đối với công trình trọng điểm, dự án quan trọng quốc gia lĩnh vực đường sắt theo các Nghị quyết của Quốc hội.

Theo các chuyên gia, Nghị định 319 được đánh giá là bước hoàn thiện quan trọng về thể chế, tạo cơ sở pháp lý để doanh nghiệp trong nước tham gia sâu hơn vào các dự án đường sắt quy mô lớn, trong đó có dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam.

Một trong những điểm nổi bật của Nghị định 319 là quy định cụ thể tiêu chí lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam được giao nhiệm vụ hoặc đặt hàng tiếp nhận chuyển giao công nghệ. 

Theo đó, doanh nghiệp phải đáp ứng các yêu cầu về tư cách pháp lý, năng lực tài chính, cơ sở vật chất – kỹ thuật, nguồn nhân lực, cũng như khả năng tổ chức tiếp nhận, làm chủ và phát triển công nghệ sau chuyển giao.

Đặc biệt, việc ban hành các tiêu chí này nhằm bảo đảm lựa chọn đúng các doanh nghiệp có năng lực thực chất, đồng thời tạo nền tảng để hình thành đội ngũ doanh nghiệp nòng cốt cho ngành công nghiệp đường sắt trong nước, từng bước giảm phụ thuộc vào công nghệ và thiết bị nhập khẩu.

Trước đây, việc lựa chọn đối tác chuyển giao công nghệ cho các dự án lớn thường mang tính đặc thù và thiếu một khuôn khổ tiêu chí minh bạch. Tuy nhiên, Nghị định 319 ra đời đã lấp đầy khoảng trống đó bằng cách đặt ra 10 tiêu chí khắt khe, làm thước đo cho bất kỳ doanh nghiệp Việt Nam nào muốn tham gia vào chuỗi cung ứng công nghệ của dự án đường sắt.

Các chuyên gia kinh tế cho rằng, điều này tạo ra một sân chơi công bằng, buộc các doanh nghiệp phải chứng minh năng lực, qua đó đảm bảo chất lượng và tính bền vững của công nghệ được tiếp nhận.

Liên quan đến vấn đề này, TS Nguyễn Quốc Việt - Trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, trong nhiều năm qua một số doanh nghiệp lớn của Việt Nam thông qua việc tham gia vào các dự án xây dựng các cơ sở hạ tầng, đặc biệt là những dự án ODA với sự tham gia làm thầu phụ đã học hỏi được rất nhiều bài học kinh nghiệm, đã dần dần tự chủ các công nghệ, làm cả tuyến đường trên cao hay là những cây cầu vượt sông.

"Chúng ta cũng thấy rằng các doanh nghiệp Việt Nam đã tự chủ trong hoạt động cho tất cả dự án đầu tư, dự án xây dựng sân bay, các công trình hầm đèo... Do vậy, tôi cho rằng là các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực xây dựng kết cấu hạ tầng giao thông nói chung và các cơ sở hạ tầng nói riêng cũng đã đạt được rất nhiều tiến bộ thông qua những hoạt động đầu tư hoặc là tham gia làm nhà thầu cho các dự án mà có đấu thầu vốn ngân sách nhà nước" - ông Việt nói.

Cũng theo ông Việt, riêng đối với dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, nếu như các doanh nghiệp tư nhân tham gia từng phần thì tôi tin rằng dựa trên thế mạnh, kinh nghiệm tích lũy của các doanh nghiệp, họ hoàn toàn có thể đảm nhận từng cấu phần trong dự án.

"Trong dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam chúng ta có rất nhiều các doanh nghiệp có bể dày kinh nghiệm trong nhiều lĩnh vực từ xây dựng kết cấu hạ tầng cho đến sản xuất, kể cả những doanh nghiệp lớn trong lĩnh vực cơ khí, chế tạo máy ôtô... Như vậy, chúng ta thấy rằng các doanh nghiệp tư nhân có thể đảm nhận các hạng mục khác nhau nếu được Chính phủ tín nhiệm, giao trọng trách thực hiện" - TS Nguyễn Quốc Việt khẳng định.

Hiện đã có một số doanh nghiệp như: Hòa Phát, THACO, Fecon, Viettel... tham gia vào các khâu phù hợp với năng lực từ cung ứng vật liệu, chế tạo thiết bị, toa xe, kết cấu thép, đến hệ thống điện, tín hiệu, điều khiển và bảo trì... của siêu dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam.

Điển hình như Tập đoàn Hòa Phát có lợi thế trong khâu cung cấp vật liệu trong lĩnh vực sản xuất vật liệu và kết cấu thép phục vụ các dự án hạ tầng giao thông. Hòa Phát hiện là nhà sản xuất thép lớn nhất Việt Nam, sở hữu các tổ hợp sản xuất thép tích hợp quy mô lớn, áp dụng công nghệ hiện đại, với khả năng cung cấp đa dạng chủng loại thép chất lượng cao.

Để chuẩn bị đón nhận "đơn đặt hàng" từ Chính phủ cho siêu dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, ngày 19/12 tới đây, Hòa Phát sẽ khởi công dự án sản xuất thép đặc biệt và ray đường sắt tại Dung Quất. Dự án có vốn đầu tư 10.000 tỷ đồng, quy mô gần 15ha, với công suất thiết kế 700.000 tấn/năm.

Ông Vũ Xuân Hà, Giám đốc đối ngoại Công ty cổ phần thép Hòa Phát Dung Quất cho biết, dự án sử dụng dây chuyền công nghệ châu Âu hiện đại bậc nhất với hệ thống giá cán 4 trục siêu linh hoạt kết hợp với hệ thống xử lý nhiệt tiên tiến, cho phép đạt độ chính xác hình học và chất lượng cơ tính vượt trội; chuỗi sản xuất của dự án được số hóa hoàn toàn, giúp kiểm soát chính xác từng thông số kỹ thuật, bảo đảm đồng đều, ổn định và khả năng truy xuất nguồn gốc sản phẩm đáp ứng đầy đủ các tiêu chuẩn ray cao cấp của châu Âu và thế giới.

Trước đó, Tập đoàn Hòa Phát đã ký kết hợp đồng dây chuyền công nghệ sản xuất thép ray và thép đặc biệt của SMS Group (Đức), trở thành doanh nghiệp đầu tiên ở Đông Nam Á đầu tư sản xuất ray đường sắt tốc độ cao. Đây là dây chuyền hiện đại nhất trong lĩnh vực sản xuất ray đường sắt với đầy đủ thiết bị kiểm soát chất lượng theo tiêu chuẩn châu Âu. Dự kiến 2027 Hòa Phát sẽ ra sản phẩm ray đường sắt đầu tiên.

Việc Hòa Phát đặt mục tiêu xuất xưởng sản phẩm thép ray cao tốc vào năm 2027 có ý nghĩa to lớn. Nếu thành công, Việt Nam sẽ làm chủ được nguồn cung của vật liệu chiến lược này, giảm đáng kể chi phí dự án và rủi ro từ sự biến động của chuỗi cung ứng toàn cầu.

PGS.TS Nguyễn Chỉ Sáng, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp cơ khí Việt Nam nhấn mạnh: Việc Nghị định 319 cho phép chủ đầu tư đặt hàng doanh nghiệp Việt mang lại lợi ích kép: vừa giúp giảm phụ thuộc nhập khẩu, giảm chi phí dự án 10 - 20%, vừa tạo ra hàng trăm nghìn việc làm kỹ thuật cao. Để tận dụng cơ hội, các doanh nghiệp cần đầu tư chiều sâu vào công nghệ và cần sự dẫn dắt của các doanh nghiệp lớn để xây dựng chuỗi cung ứng nội địa.