Dữ liệu số mở "cánh cửa" đến thị trường lớn

Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm vừa đưa vào sử dụng ứng dụng WoodID – ứng dụng trí tuệ nhân tạo trên thiết bị di động giúp nhận diện gỗ. Đến nay, WoodID đã nhận diện được hơn 260 loài gỗ. Công cụ này đang được cán bộ hải quan, kiểm lâm, doanh nghiệp và giới nghiên cứu sử dụng nhằm nhận diện loài gỗ một cách nhanh chóng, chính xác, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý chuỗi cung ứng gỗ. WoodID đang là một trong nhiều ứng dụng được triển khai để giúp truy xuất nguồn gốc, minh bạch hóa chuỗi cung ứng, củng cố uy tín nông lâm thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Theo ông Nguyễn Hữu Thiện, Phó Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm, việc đưa WoodID vào sử dụng là bước tiến lớn trong việc ứng dụng công nghệ vào thực tiễn quản lý lâm nghiệp. Không chỉ nâng cao năng lực giám sát, xác minh nguồn gốc gỗ, công cụ này còn thể hiện rõ cam kết của Việt Nam trong việc tuân thủ các trách nhiệm quốc tế, hướng đến một ngành lâm nghiệp minh bạch, bền vững và có trách nhiệm. Điều này cũng góp phần nâng cao hình ảnh sản phẩm gỗ Việt Nam trên thị trường trong nước và quốc tế.

Việc minh bạch nguồn gốc gỗ cũng là một trong những yêu cầu then chốt để Việt Nam tiến tới việc cấp phép FLEGT – giấy phép chứng nhận gỗ hợp pháp theo Hiệp định đối tác tự nguyện về thực thi pháp luật lâm nghiệp, quản trị rừng và thương mại lâm sản (VPA/FLEGT) đã ký kết với Liên minh châu Âu. Bên cạnh đó, việc đáp ứng Quy định chống mất rừng và suy thoái rừng (EUDR) của EU đang trở thành yêu cầu bắt buộc nếu Việt Nam muốn giữ vững thị phần xuất khẩu gỗ và các sản phẩm từ gỗ tại thị trường châu Âu – một trong những thị trường lớn và khó tính nhất thế giới.

Ngày 29/8/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký ban hành Công điện số 150/CĐ-TTg về việc tăng cường truy xuất nguồn gốc, đảm bảo chất lượng và uy tín sản phẩm nông, lâm, thủy sản xuất khẩu. Công điện nhấn mạnh yêu cầu cấp thiết trong việc củng cố toàn diện hệ thống truy xuất, sau khi một số lô hàng của Việt Nam bị cơ quan thẩm quyền châu Âu cảnh báo vi phạm quy định an toàn thực phẩm. Đây là tín hiệu mạnh mẽ về quyết tâm của Chính phủ trong việc bảo vệ thương hiệu quốc gia và khẳng định vị thế sản phẩm nông nghiệp Việt Nam trên thị trường toàn cầu.

Theo các cơ quan chuyên môn, nhiệm vụ trọng tâm là hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu tích hợp phục vụ EUDR. Hệ thống này không chỉ đơn thuần là công cụ phục vụ truy xuất sản phẩm mà còn là nền tảng thông tin quốc gia, bao gồm: cơ sở dữ liệu rừng, dữ liệu vùng trồng và hệ thống truy xuất sản phẩm. Tổ chức IDH đang tài trợ triển khai thí điểm hệ thống này với 137.000 ha cà phê, hướng đến mở rộng lên 462.000 ha, tương đương 80% tổng diện tích vùng cà phê trọng điểm.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Hoàng Trung yêu cầu các đơn vị chuyên môn khẩn trương hoàn thiện hệ thống phần mềm, cập nhật thông tin về diện tích, bản đồ tọa độ, thông tin hộ trồng, thương lái và sản lượng để phục vụ truy xuất toàn trình. Các địa phương, đặc biệt là vùng trọng điểm cà phê và cao su, cần tổ chức tập huấn, tuyên truyền sâu rộng, phù hợp với điều kiện quản lý ở từng cấp. Việc xuất khẩu ba nhóm hàng chủ lực gồm cà phê, cao su và gỗ sang thị trường EU phải được thực hiện trơn tru, không bị gián đoạn và đáp ứng đầy đủ yêu cầu về dữ liệu, hồ sơ và kỹ thuật truy xuất.

Đối với các sản phẩm nông sản khác, công tác thiết lập và cấp mã số vùng trồng, mã số cơ sở đóng gói trong thời gian qua cũng đạt được nhiều kết quả tích cực. Đến nay, cả nước có trên 8.000 mã số vùng trồng và khoảng 1.600 mã số cơ sở đóng gói được các nước nhập khẩu phê duyệt, sẵn sàng phục vụ xuất khẩu. Các mã số này chủ yếu tập trung vào những mặt hàng xuất khẩu chủ lực như thanh long, xoài, nhãn, sầu riêng, chuối… Thị trường Trung Quốc, Hoa Kỳ, New Zealand và Australia hiện là những thị trường có yêu cầu cao về mã số và truy xuất nguồn gốc.

Để nâng cao hiệu quả quản lý, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng dự thảo Thông tư hướng dẫn về quản lý mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói. Ông Huỳnh Tấn Đạt, Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cho biết việc hoàn thiện hành lang pháp lý sẽ giúp tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước, minh bạch quy trình, đồng thời tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp và nông dân trong hoạt động sản xuất, chế biến và xuất khẩu nông sản.

Trong lĩnh vực thủy sản, hệ thống truy xuất nguồn gốc khai thác điện tử (eCDT) đang được triển khai rộng rãi, tạo thuận lợi cho ngư dân và doanh nghiệp trong việc minh bạch hóa nguồn gốc thủy sản từ khai thác. Theo ông Vũ Duyên Hải, Phó Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư, hệ thống này đã cấp tài khoản cho năm nhóm đối tượng liên quan trong chuỗi khai thác – chế biến – xuất khẩu, bao gồm ngư dân, ban quản lý cảng cá, Bộ đội Biên phòng, chi cục thủy sản và doanh nghiệp. Hệ thống đã cơ bản được hoàn thiện đảm bảo truy xuất nguồn gốc toàn trình sản phẩm thủy sản khai thác. Việc ứng dụng phần mềm giúp cơ quan quản lý nhà nước theo dõi hiệu quả hoạt động của đội tàu, sản lượng cập bến, đồng thời nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật của người dân và doanh nghiệp trong việc chống khai thác bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU).

Triển khai Công điện số 150/CĐ-TTg, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã giao nhiệm vụ cụ thể cho các cục, vụ chuyên môn rà soát toàn bộ quy trình kiểm soát an toàn thực phẩm, đặc biệt là với sản phẩm xuất khẩu sang EU. Đồng thời, tăng cường tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu theo từng chuỗi ngành hàng nhằm nâng cao năng lực cho các đối tượng tham gia vào sản xuất, thu hoạch, sơ chế, bảo quản và xuất khẩu.

Cục Chất lượng, Chế biến và Phát triển thị trường cũng sẽ xây dựng và vận hành hệ thống truy xuất nguồn gốc quốc gia, tích hợp cơ sở dữ liệu chuỗi cung ứng nông, lâm, thủy sản – đặc biệt với những nhóm sản phẩm có mức độ rủi ro cao. Hệ thống này sẽ được vận hành đồng bộ ngay khi Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa (sửa đổi) có hiệu lực thi hành.

Thứ trưởng Hoàng Trung nhấn mạnh, các địa phương cần tăng cường kiểm tra, giám sát tại vùng nuôi trồng, cơ sở sơ chế, chế biến và thực phẩm nhập khẩu. Đồng thời, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm quy định về an toàn thực phẩm, truy xuất nguồn gốc – kể cả việc công khai thông tin doanh nghiệp vi phạm, tạm dừng cấp phép xuất khẩu sang EU nếu cần thiết.

Việc truy xuất nguồn gốc hiện nay không chỉ còn là yêu cầu kỹ thuật mà đã trở thành yếu tố bắt buộc và sống còn trong hoạt động sản xuất và xuất khẩu nông, lâm, thủy sản. Sự chủ động, đồng bộ từ chính sách đến hành động cụ thể của các bộ, ngành, địa phương và doanh nghiệp chính là chìa khóa để Việt Nam giữ vững thị trường, nâng cao vị thế và khẳng định thương hiệu nông sản quốc gia trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng.