Hiệp định NAFTA: Vẫn còn đó những bất đồng

Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: THX/TTXVN

Trên thực tế, ông Trump không thể đơn phương giết chết NAFTA, và mặc dù đây có thể là một bước đi đúng đắn nhưng nó sẽ không dẫn tới một thỏa thuận mới nào cả. Nói cách khác, đây có thể chỉ là lời tâng bốc mà chúng ta chứng kiến từ vị Tổng thống không hiểu hoặc không quan tâm đến việc chính quyền của ông đang làm gì.

Tờ Washington Post mới đây đăng bài phân tích về tiến trình đàm phán NAFTA của nhà bình luận chính trị và kinh tế Catherine Rampell. Theo bài viết, Tổng thống Trump vận động tranh cử dựa vào việc chỉnh đốn lại các thỏa thuận "ngu ngốc", trong đó có NAFTA. Trong hơn hai thập kỷ qua, thỏa thuận 3 bên giữa Mỹ, Canada và Mexico cần có sự cải thiện, chỉnh sửa.
Nền kinh tế toàn cầu đã thay đổi từ những năm 1990. NAFTA không đề cập tới những lĩnh vực công nghiệp lớn vốn chưa tồn tại hoặc có thì cũng rất mờ nhạt khi thỏa thuận này được đàm phán trước đây, ví dụ lĩnh vực thương mại điện tử. Nó cũng không có tác động gì nhiều đối với tiêu chuẩn môi trường hoặc lao động. Bởi vậy, các chính trị gia đang kêu gọi cải tiến NAFTA trong nhiều năm qua.
Năm 2008, Tổng thống Barack Obama cũng vận động tranh cử với lời hứa tái đàm phán NAFTA. Cuối cùng, ông thực hiện điều đó dưới một thỏa thuận khác, đó là Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP). 
TPP lúc đó bao gồm 12 nước thành viên, trong đó có cả 3 nước thành viên NAFTA, đồng thời nội dung của thỏa thuận đó chứa đựng những vấn đề mới như hiện đại hóa các quy định thương mại (có một chương dành cho thương mại điện tử) và nâng cao tiêu chuẩn lao động, môi trường.
Một trong những việc làm đầu tiên của ông Trump khi nhậm chức là rút khỏi TPP. Tệ hơn, Tổng thống Trump sau đó còn áp dụng hàng rào thuế quan với cả những đồng minh của Mỹ ở Bắc Mỹ. Điều này đã gây thiệt hại cho Canada, Mexico cũng như các tập đoàn của Mỹ.
Nhưng vào ngày 27/8, Tổng thống Trump tuyên bố cuộc chiến tranh thương mại ở Bắc Mỹ đã kết thúc. Mỹ đã đạt được một thỏa thuận mới với Mexico và ông cho rằng đây là thỏa thuận song phương sẽ thay thế NAFTA, đồng thời để mặc Canada co rúm trong sợ hãi. 
Ông Trump tuyên bố: "Rất nhiều người nghĩ là chúng tôi sẽ không bao giờ đạt được điều này". Nhưng trên thực tế, "điều này" khá gần với những thỏa thuận mà Mỹ đã có trước đây. Chưa hề có thỏa thuận nào được ký với Mexico và không may cho Tổng thống Trump là Quốc hội Mỹ không trao cho ông thẩm quyền để tách NAFTA thành các thỏa thuận song phương riêng lẻ.
Thêm vào đó, phần lớn những nội dung trong NAFTA được thực hiện bởi quy chế. Điều đó có nghĩa là dù ông Trump có nói thế nào thì phần lớn các điều khoản vẫn sẽ tiếp tục có giá trị trừ khi Quốc hội Mỹ thông qua một đạo luật thương mại mới - điều mà Quốc hội Mỹ do đảng Cộng hòa dẫn dắt không thiết tha lắm, ít nhất là nếu luật mới mang tính bảo hộ hơn.
Quốc hội Mỹ không chỉ là rào cản duy nhất. Canada và Mexico cũng đều tuyên bố rằng bất cứ thỏa thuận mới nào đạt được cũng phải bao gồm cả 3 quốc gia. Trong cuộc điện đàm tại Phòng Bầu dục với ông Trump, Tổng thống Mexico Enrique Peña Nieto đã không ít hơn 4 lần khẳng định ông vẫn hy vọng Canada sẽ là một phần trong bất cứ thỏa thuận cuối cùng nào. Tổng thống Nieto thậm chí còn kết thúc cuộc gọi bằng lời khẳng định: "Chúng tôi sẽ chờ đợi Canada tham gia quá trình này".
Vậy những cuộc thảo luận gần đây giữa Mỹ và Mexico có tạo ra thành quả gì không? Tất nhiên là có nhưng không thể gọi đó là tiến triển được. Mỹ và Mexico có vẻ như có nhiều khác biệt, trong đó có quy định về nguồn gốc xuất xứ ô tô.
Những quy định mới phức tạp này có thể tạo ra thêm những yêu cầu nặng nề đối với các loại ô tô được nhập khẩu vào Mỹ từ Mexico mà không bị đánh thuế. Những yêu cầu này sẽ cần mở rộng quản lý hành chính (điều mà đảng Cộng hòa thường không ủng hộ), gia tăng chi phí ô tô và có thể giảm số lượng ô tô được lắp ráp tại Bắc Mỹ - tác dụng không mong muốn của những yêu cầu này.
Trên thực tế, không có gì đảm bảo rằng những nội dung mà Mexico đồng ý có thể giúp Mỹ gia tăng xuất khẩu ô tô vào Mexico. Chuyên gia Chad Bown thuộc Viện ngiên cứu kinh tế quốc tế Peterson nói: "Về ô tô, tôi lo ngại rằng kết quả chính là Mỹ sẽ giao dịch ít hơn với Mexico".
Đấy là nếu một thỏa thuận thực sự được thông qua. Vẫn còn rất nhiều rào cản ngay trong nội bộ Mexico. Chính phủ Mexico đã khẳng định họ muốn thỏa thuận mới được ký kết trước khi Tổng thống mới nhậm chức vào ngày 1/12 tới.
Khung thời gian đó khiến ông Trump có đúng 4 ngày để cho Canada gia nhập thỏa thuận vì Quốc hội Mỹ cần 90 ngày xem xét đề nghị của Chính phủ Trump trước khi quyết định về một thỏa thuận thương mại NAFTA mới. 
Nếu Tổng thống Trump muốn thực hiện những cam kết tranh cử và đạt được bất cứ thỏa thuận thương mại nào trước thời điểm bầu cử Quốc hội Mỹ giữa nhiệm kỳ, thì ông nên dừng việc tự tán dương mình và quay lại làm việc thực chất.