Khủng hoảng năng lượng làm phức tạp thêm bài toán cắt giảm khí thải (Phần 1)

Nhu cầu năng lượng toàn cầu tăng mạnh, than đá, khí đốt tự nhiên, dầu mỏ đều xuất hiện tình trạng cung không đủ cầu. Bên cạnh việc gây ra tình trạng thiếu điện, giá cả tăng vọt, thì hiệu ứng dây chuyền của cuộc khủng hoảng năng lượng lan từ châu Á và châu Âu này còn kích hoạt một cuộc khủng hoảng chuỗi cung ứng không thể tránh khỏi. Trong bối cảnh nguồn cung năng lượng tái tạo không đáp ứng đủ, nhu cầu nhiên liệu hóa thạch tăng mạnh.

Hội nghị lần thứ 26 các Bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu (COP26) diễn ra ở Glasgow từ 31/10-12/11 tìm cách thúc đẩy gần 200 quốc gia cập nhật cam kết ứng phó biến đổi khí hậu. Nguyên thủ các nước sẽ thảo luận các chủ đề toàn cầu như phương án và hành động ứng phó biến đổi khí hậu tại hội nghị lần này. Tuy nhiên, muốn các nước cắt giảm mạnh lượng phát thải carbon, đẩy nhanh bước đi hướng đến không phát thải carbon dự kiến sẽ là một nhiệm vụ rất khó khăn.

Khủng hoảng năng lượng từ châu Á sang châu Âu

Bengaluru được mệnh danh là “thung lũng Silicon Ấn Độ” là trung tâm công nghệ và thông tin quan trọng của Ấn Độ. Dịch COVID-19 buộc nhiều nhân viên văn phòng và sinh viên phải làm việc và học tập tại nhà, nhưng tình trạng thiếu điện gần đây dẫn đến việc cắt điện trên diện rộng đã khiến mọi người cảm thấy bất lực.

Hiện nay, kinh tế Ấn Độ đang dần hồi phục sau suy thoái từ làn sóng dịch COVID-19 thứ hai. Tuy nhiên, sản lượng cung ứng điện không bắt kịp tốc độ phát triển kinh tế và nhu cầu điện công nghiệp tăng vọt.

Giá than đá quốc tế leo thang dẫn đến chi phí của nhiều nhà máy nhiệt điện dựa vào nguồn than đá nhập khẩu của Ấn Độ gia tăng, buộc họ phải cắt giảm nhập khẩu, chuyển sang mua than đá của các doanh nghiệp quốc doanh trong nước để phát điện. 

Tuy nhiên, mặc dù các mỏ than Ấn Độ do doanh nghiệp quốc doanh phụ trách sản xuất đã tìm cách tăng sản lượng để đáp ứng nhu cầu trong nước, nhưng vì thời tiết không thuận lợi nên sản lượng suy giảm, tình trạng khó khăn về nguồn cung cho các nhà máy phát điện vẫn không thể được giải quyết hoàn toàn.

Bên cạnh Ấn Độ, từ giữa tháng Bảy năm nay, nhiều địa phương ở Trung Quốc cũng đã lần lượt xuất hiện tình trạng thiếu điện do thiếu nguồn cung than đá. Những tháng gần đây, Trung Quốc đã áp dụng một loạt biện pháp để tăng cường nguồn cung ứng than, bao gồm gia tăng nhập khẩu, đẩy mạnh khai thác các mỏ than địa phương, huy động nguồn than dự trữ.

Dưới ảnh hưởng của kinh tế phục hồi sau đại dịch, thời tiết cực đoan, chuỗi cung ứng gián đoạn, cũng như dự trữ khu vực và toàn cầu không đủ, nhu cầu của người tiêu dùng châu Âu về khí đốt tự nhiên tăng mạnh trong những tháng gần đây. Cục diện cung cầu mất cân đối khiến giá năng lượng tăng vọt.

Từ tháng Năm đến nay, giá khí đốt tự nhiên của Pháp thể hiện rõ xu thế tăng thẳng đứng, giá tháng Mười tăng hơn 10% so với tháng Chín. Hàng chục nhà cung ứng khí đốt tự nhiên của Đức cũng đã nâng giá bán trong mùa Thu, biên độ bình quân tăng trên 10%.

Giá khí đốt tự nhiên của Trung tâm giao dịch khí đốt tự nhiên Hà Lan, được xem là tiêu chuẩn của châu Âu cũng đã tăng từ mức 16 euro/MW vào đầu tháng 1/2021 lên 75 euro/MW vào giữa tháng Chín vừa qua, tăng 3,6 lần trong vòng 1 năm. 

Ở Anh, sau khi các trạm xăng ở các thành phố lớn thông báo nhiên liệu đã bán hết từ cuối tháng Chín, nguồn cung khí đốt tự nhiên của địa phương cũng gặp khó khăn. 85% gia đình ở Anh đều sử dụng khí đốt tự nhiên để sưởi ấm, hiện nay hàng tồn kho khan hiếm nên chắc chắn sẽ đẩy cao chi tiêu năng lượng của hộ gia đình.  

Sự biến động chưa từng có của thị trường điện và khí đốt tự nhiên đã tác động trực tiếp đến các nhà cung ứng năng lượng của Anh, giá cả tăng vọt bóp nghẹt lợi nhuận buộc nhiều nhà cung ứng phải lựa chọn phương án đóng cửa. Từ tháng Tám đến nay, Anh đã có 8 nhà cung ứng năng lượng ngừng hoạt động kinh doanh.

Giá khí đốt tự nhiên leo thang lan khắp toàn cầu, Singapore cũng bắt đầu cảm nhận được ảnh hưởng của khủng hoảng năng lượng và áp lực tiền điện tăng phi mã. Ít nhất có ba nhà bán lẻ điện của Singapore đã lần lượt rút khỏi thị trường trong hai tuần qua.

Thiếu hụt năng lượng ảnh hưởng đến giá điện chỉ là phần nổi của tảng băng. Cuộc khủng hoảng lần này đã kích hoạt hiệu ứng dây chuyền không thể tránh khỏi, ảnh hưởng đến ngành sản xuất và xuất khẩu hàng hóa chiến lược, khiến cho chuỗi cung ứng toàn cầu xuất hiện khủng hoảng.

Trung Quốc là nước cung ứng kim loại ròng lớn nhất toàn cầu, chiếm ít nhất 1/3 nhu cầu hàng hóa thế giới. Để giải quyết nhu cầu năng lượng, một số nhà máy luyện kẽm và nhôm của Trung Quốc đã phải cắt giảm sản lượng, điều này khiến cho giá cả đã tăng vọt lên mức cao nhất trong hơn 10 năm qua.

Nhôm là một trong những kim loại được sử dụng rộng rãi trong đời sống, nhưng quá trình sản xuất đòi hỏi tiêu hao năng lượng lớn. Trong khủng hoảng năng lượng toàn cầu lần này, sản lượng nhôm giảm mạnh chắc chắn sẽ gây nên cú sốc chưa từng có đối với nhiều lĩnh vực, bao gồm ngành sản xuất, ngành thực phẩm… Căng thẳng cung ứng điện đã khiến “nguồn cung nhôm liên tục sụt giảm ở quy mô lớn nhất lịch sử”. Dự tính, các biện pháp hạn chế sản xuất sẽ làm cho sản lượng hàng năm giảm khoảng 3 triệu tấn.   

Tình trạng thiếu điện của Trung Quốc cũng khiến nhiều nhà máy sản xuất ngừng hoạt động hoặc cắt giảm sản lượng. Thời gian giao hàng kéo dài, cộng thêm ngành vận tải biển vốn đã đối diện với tình trạng tắc nghẽn trên đường vận chuyển, nên việc giao quần áo, đồ chơi, hàng hóa điện tử xuất khẩu của Trung Quốc vào dịp lễ cuối năm nay sẽ tiếp tục bị trì hoãn lâu hơn.

Các nhà máy cắt giảm sản lượng cũng khiến cho nguồn cung chip vốn đã căng thẳng sẽ tiếp tục khan hiếm. Theo “ông lớn” công nghệ Apple, hãng sẽ cắt giảm mục tiêu sản xuất điện thoại iPhone 13 năm nay.

Cùng với thời kỳ thu hoạch vụ Thu đang đến, việc thiếu hụt năng lượng cũng làm cho hoạt động thu hoạch của nước sản xuất nông nghiệp lớn nhất toàn cầu là Trung Quốc gặp nhiều thách thức hơn. Rủi ro mà chuỗi cung ứng thực phẩm đối diện cũng khiến cho mọi người dấy lên lo ngại về giá thực phẩm tăng vọt. 

Các nhà máy phân bón hóa học ngừng sản xuất ảnh hưởng đến sản lượng CO2, nguồn cung thực phẩm châu Âu bị đe dọa. Ở châu Âu, phản ứng dây chuyền từ sự thiếu hụt của nguồn cung khí đốt tự nhiên cũng gián tiếp đe dọa nguồn cung thực phẩm địa phương. Trong đó, nhân tố lớn nhất gây xáo trộn chuỗi cung ứng lại là chất CO2 vô hình.

CO2 là sản phẩm phụ của quá trình sản xuất phân bón hóa học, giá khí đốt tự nhiên leo thang khiến cho các nhà sản xuất phân bón hóa học phải đóng cửa do không chịu nổi gánh nặng chi phí, kéo theo lượng cung ứng CO2 cũng sụt giảm tương ứng. CO2 được sử dụng rộng rãi trong hàng trăm sản phẩm thực phẩm, bao gồm sản xuất đồ uống có gas, thịt đóng hộp, bảo quản thực phẩm tươi sống trong quá trình vận chuyển, gây mê động vật trước khi giết thịt…

Thiếu hụt CO2 gây nên vấn đề cung ứng nghiêm trọng đối với ngành thực phẩm của Anh. Theo các nhà cung ứng thịt lớn, họ buộc phải ưu tiên cân nhắc sử dụng nguồn lực hiện có như thế nào. Các công ty vận chuyển hàng cho siêu thị phản ánh, thiếu hụt CO2 cũng khiến cho một số loại thực phẩm đông lạnh chỉ có thể “dự trữ hạn chế”.

Nippon Gas, công ty cung cấp khí công nghiệp có doanh số 1,5 tỷ USD ở thị trường châu Âu năm 2020 cho rằng, việc thiếu hụt nguồn cung CO2 của Anh đang lan đến châu Âu. Theo ước tính, lượng cung ứng của Nippon Gas trong toàn bộ khu vực đã giảm 50%.