Kinh tế 2025, dự báo 2026: Xuất khẩu tạo nền vững cho năm 2026

Kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2025 đang tiến gần mốc 900 tỷ USD cho thấy sức bền của doanh nghiệp và hiệu quả điều hành chính sách trong bối cảnh nhiều thị trường lớn biến động mạnh.

Trao đổi với phóng viên TTXVN, ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương) đã phân tích động lực tạo nên kết quả này, nhận diện thách thức trong năm 2026 và đề xuất hướng đi then chốt để doanh nghiệp giữ vững đà tăng trưởng.

Phóng viên:Xin ông cho biết, năm 2025 Việt Nam có chạm mốc xuất nhập khẩu hơn 900 tỷ USD hay không và đâu là yếu tố thúc đẩy để tiến tới cột mốc này?

Phó Cục trưởng Trần Thanh Hải: Đến thời điểm này, tổng kim ngạch xuất nhập khẩu hàng hóa đạt 839,75 tỷ USD, tăng 17,2% so với cùng kỳ năm 2024; trong đó, xuất khẩu tăng 16,1%; nhập khẩu tăng 18,4%. Cán cân thương mại hàng hóa xuất siêu 20,53 tỷ USD.

Với mức tăng trưởng hiện có, Việt Nam hoàn toàn có thể tự tin tổng kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2025 sẽ đạt và vượt mục tiêu hơn 900 tỷ USD. Đây không chỉ là con số mang tính biểu tượng mà còn là cột mốc đặc biệt trong bối cảnh thị trường chứng kiến nhiều biến động rất lớn.

Mặc dù phải đối mặt với chính sách thuế quan đối ứng của Hoa Kỳ, rủi ro đứt gãy chuỗi cung ứng và cả yếu tố thời tiết, thiên tai bất thường nhưng doanh nghiệp đã nỗ lực mạnh mẽ vượt qua. Cùng đó là sự chỉ đạo quyết liệt của Đảng, Chính phủ và sự vào cuộc sát sao của Bộ Công Thương nên thành tích năm nay mang ý nghĩa rất lớn, phản ánh sự kiên cường và khả năng thích ứng của nền sản xuất, xuất khẩu Việt Nam.

Phóng viên: Trong bối cảnh thương mại toàn cầu biến động, đặc biệt khi Hoa Kỳ liên tục thay đổi chính sách, theo ông doanh nghiệp cần điều chỉnh chiến lược ra sao để thích ứng?

Phó Cục trưởng Trần Thanh Hải: Điểm nổi bật nhất năm 2025 là chính sách thuế quan đối ứng của Hoa Kỳ thể hiện xu hướng đơn phương và bảo hộ quay trở lại trong thương mại quốc tế. Thế nhưng, đây chỉ là một trong nhiều biến động sâu rộng mà Việt Nam đã chứng kiến từ năm 2020 như dịch COVID-19, xung đột thương mại, dịch chuyển đầu tư và đứt gãy chuỗi cung ứng trên thế giới…

Những yếu tố này đã tác động lớn đến dòng chảy thương mại buộc doanh nghiệp phải luôn trong trạng thái vận động, thích ứng và đôi khi phải “vượt cờ” rất nhanh. Đặc biệt, doanh nghiệp đã chủ động hơn rất nhiều trong việc điều chỉnh kế hoạch sản xuất kinh doanh. Đáng lưu ý, để có kết quả khả quan này, sự hỗ trợ từ phía Nhà nước vô cùng quan trọng bởi những định hướng, dự báo và cảnh báo thị trường kịp thời của cơ quan quản lý đã giúp doanh nghiệp có kế hoạch bài bản, tự tin hơn khi ứng phó với biến động toàn cầu. Đây là nhiệm vụ xuyên suốt mà Bộ Công Thương luôn coi trọng thời gian qua.

Phóng viên: Dự báo các ngành xuất khẩu chủ lực như dệt may, da giày sẽ tiếp tục gặp khó khăn trong năm 2026. Vậy, đâu là thách thức doanh nghiệp phải đối mặt trong năm tới thưa ông?

Phó Cục trưởng Trần Thanh Hải: Về tổng thể, thị trường thế giới đang trong giai đoạn phục hồi sau những cú sốc lớn của thời kỳ hậu COVID-19. Tuy nhiên, tác động của chính sách thuế quan mới dù chỉ xuất phát từ Hoa Kỳ nhưng lại ảnh hưởng lan tỏa bởi đây là thị trường tiêu dùng lớn nhất thế giới và mọi biến động sẽ truyền dẫn sang thị trường khác. Đối với Việt Nam, Hoa Kỳ là thị trường xuất khẩu quan trọng nên các ngành hàng chủ lực như dệt may, da giày, thủy sản, điện tử… đều chịu tác động.

Bước sang năm 2026, việc xây dựng kế hoạch thị trường, dự báo đơn hàng và chuẩn bị kịch bản ứng phó là điều doanh nghiệp buộc phải thực hiện một cách kỹ lưỡng. Chỉ như vậy mới có thể duy trì đà tăng trưởng trong bối cảnh nhiều biến động.

Phóng viên: Xin ông cho biết doanh nghiệp cần tập trung vào giải pháp nào để tiếp tục duy trì và mở rộng xuất khẩu?

Phó Cục trưởng Trần Thanh Hải: Đối với doanh nghiệp, chiến lược then chốt vẫn là nâng cao chất lượng sản phẩm. Chẳng hạn với thủy sản, nội thất, dệt may hay điện tử muốn giữ thị trường lâu dài phải đảm bảo chất lượng bền vững để tạo niềm tin với khách hàng.

Hơn nữa, khi chất lượng được đảm bảo, doanh nghiệp phải tiến thêm bước quan trọng là xây dựng thương hiệu. Đây chính là điểm tựa của niềm tin, giá trị tạo sự khác biệt trong thị trường toàn cầu. Nhiều doanh nghiệp Việt Nam phát triển tốt về sản xuất nhưng đầu tư cho thương hiệu vẫn chưa tương xứng.

Một điểm trọng yếu khác là chuyển đổi xanh, từ năm 2026 EU sẽ triển khai cơ chế điều chỉnh thuế biên giới carbon (CBAM) với sản phẩm thép, nhôm và có thể mở rộng sang nhiều mặt hàng. Điều này sẽ trở thành xu hướng lan tỏa sang thị trường khác nên những ngành tiêu thụ nhiều năng lượng như thép, nhôm, xi măng, vật liệu xây dựng phải chủ động nâng chuẩn sản xuất, tiết giảm phát thải để đáp ứng yêu cầu tất yếu của thị trường toàn cầu.

Phóng viên: Hiện nay, việc cấp C/O đã phân cấp về địa phương nhưng không phải địa phương nào cũng triển khai được. Vậy, Bộ Công Thương sẽ hỗ trợ thế nào để mở rộng và hiệu quả hơn, thưa ông?

Phó Cục trưởng Trần Thanh Hải: Theo thống kê, có 26/34 địa phương đã sẵn sàng thực hiện việc cấp Giấy chứng nhận tự xuất xứ (C/O). Đây là sự chuyển biến tích cực, thể hiện quyết tâm trong hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu.

Năm 2026, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục phối hợp chặt chẽ với địa phương thông qua đào tạo, tập huấn nhằm nâng cao năng lực cho cán bộ, đảm bảo hiểu đúng và làm đúng quy định. Quan trọng nhất là việc cấp C/O phải nhanh, chính xác và thống nhất, tránh xảy ra sai sót khiến phía đối tác nghi ngờ hoặc từ chối C/O gây ảnh hưởng lớn đến doanh nghiệp. Đây là nhiệm vụ trọng tâm của Bộ Công Thương nhằm tối ưu hóa vận hành và nâng cao hiệu quả phân cấp.

Phóng viên: Một hạn chế lớn là giá trị gia tăng của hàng xuất khẩu Việt Nam còn thấp, nhiều ngành vẫn phụ thuộc vào gia công. Xin ông cho biết thực trạng này sẽ được cải thiện căn bản như thế nào trong giai đoạn 2026–2030?

Phó Cục trưởng Trần Thanh Hải: Câu chuyện này đã kéo dài nhiều năm và cần thời gian giải quyết triệt để. Tuy nhiên, hướng đi căn bản là phải nâng tỷ lệ nội địa hóa và tăng mức chủ động trong nguồn nguyên liệu.

Thực tế, trong giai đoạn chưa thể hoàn toàn tự chủ, việc đa dạng hóa nguồn nguyên liệu là điều quan trọng giúp doanh nghiệp tránh rủi ro bị xem xét về xuất xứ hoặc hiểu lầm là hàng trung chuyển. Cùng đó, doanh nghiệp phải đẩy mạnh đổi mới sáng tạo và làm chủ công nghệ. Nhiều sản phẩm có thể sản xuất nhưng giá thành chưa đủ cạnh tranh để thị trường chấp nhận là điểm mà khoa học công nghệ cần tham gia mạnh hơn.

Trong thời đại hiện nay khi AI phát triển rất nhanh, doanh nghiệp cần tận dụng hiệu quả công nghệ để tối ưu sản xuất, giảm chi phí và nâng cao năng lực cạnh tranh. Những doanh nghiệp chậm thích ứng sẽ rất dễ bị bỏ lại.

Phóng viên: Để bắt nhịp thị trường, theo ông đâu là hướng đi để doanh nghiệp vươn ra toàn cầu trong giai đoạn mới?

Phó Cục trưởng Trần Thanh Hải: Ứng dụng công nghệ trong sản xuất sẽ có sự khác nhau giữa các ngành. Chẳng hạn như ngành gỗ có thể ứng dụng AI trong thiết kế; ngành dệt may ứng dụng tự động hóa; nông nghiệp ứng dụng công nghệ trong truy xuất nguồn gốc và canh tác thông minh. Điều quan trọng là phải có đội ngũ nhân lực am hiểu công nghệ để vận hành và sáng tạo.

Cùng đó, doanh nghiệp cần mạnh dạn trong việc hiện diện trực tiếp tại thị trường nước ngoài. Việt Nam đã xuất khẩu hàng hóa tới hơn 200 thị trường nhưng sự có mặt trực tiếp của doanh nghiệp vẫn còn khiêm tốn.

Bài học từ doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài cho thấy họ đến Việt Nam đầu tư, kinh doanh và thành công. Do đó, doanh nghiệp Việt Nam có thể áp dụng mô hình này để mở văn phòng, chi nhánh, trung tâm phân phối tại thị trường lớn. Đây là chiến lược quan trọng để tiếp cận trực tiếp khách hàng và tạo dấu ấn thương hiệu Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn ông!