Nguy cơ nảy nở chủ nghĩa “hoài nghi châu Âu” ở Trung và Đông Âu

Cờ của EU bên tòa nhà Quốc hội Anh ở London ngày 29/3. Ảnh: THX//TTXVN

Trang mạng tol.org mới đây đã đăng bài viết của chuyên gia Martin Ehl đề cập đến nguy cơ "bóng ma" quá khứ quay lại Trung và Đông Âu.

Theo tác giả, nếu sử dụng không đúng mức chính sách “cây gậy và củ cà rốt” trong việc phân bổ quỹ của Liên minh châu Âu (EU) đối với các nước Trung và Đông Âu thì sẽ có nguy cơ bùng phát chủ nghĩa cực đoan trong khu vực mà Brussels đang tìm cách kìm hãm lâu nay.
Thái độ nhượng bộ đối với sự thượng tôn pháp luật - vấn đề tồn tại từ lâu ở khu vực Trung và Đông Âu - đang trở thành nhân tố đe dọa tương lai của các nước trong khu vực cũng như của EU. Nói cách khác, đó chính là việc giới lãnh đạo chính trị Trung Âu tiếp tục xem nhẹ các quy định của EU - “câu lạc bộ” mà các nước này hào hứng gia nhập cách đây hơn một thập kỷ.
Ủy ban châu Âu đã buộc tội Ba Lan khi cho rằng chương trình cải cách của Chính phủ nước này làm suy yếu sự độc lập của ngành tư pháp. Hungary nhờ vào khả năng ngoại giao của Thủ tướng Viktor Orban nên đang “đu dây” trong mối quan hệ với EU liên quan đến các chương trình cải cách trong nước.
Trong khi đó, các nhà lãnh đạo dân túy ở các nước khác trong Nhóm Visegrad (V4) là Thủ tướng Slovakia Robert Fico và Thủ tướng mới được bổ nhiệm ở Cộng hòa Czech Andrej Babis cũng đang theo dõi cẩn trọng diễn biến của các cuộc xung đột giữa các nước trong khu vực với Ủy ban châu Âu.
Vấn đề mà tất cả lãnh đạo các nước V4 đều lo ngại là sự đồng thuận ngày càng tăng giữa các nước thành viên Tây Âu đối với giải pháp gắn việc phân bổ các quỹ của EU cho các nước thành viên trong không gian “hậu Xô viết” với thực tế tôn trọng và thực thi các quy định của Liên minh tại các nước này.
Giải pháp nói trên được nhấn mạnh trong báo cáo gần đây của Trung tâm Cải cách châu Âu (CER), nhóm nghiên cứu có trụ sở tại London (Anh). Các thành viên của Trung tâm này cho rằng về mặt pháp lý, có thể gắn thực trạng của nền pháp quyền ở các nước thành viên với việc được nhận các khoản trợ cấp từ các quỹ của EU mà không cần phải thay đổi Hiệp ước thành lập Liên minh.
Cụ thể, với kế hoạch cải cách tài chính mà EU đưa ra gần đây, Brussels hoàn toàn có thể cắt các khoản trợ cấp dự định phân bổ cho các nước thành viên không tôn trọng các nguyên tắc và giá trị cơ bản của Liên minh. EU đã thành công trong việc siết chặt kỷ luật tài chính trong giải quyết vấn đề nợ công ở các nước thành viên.
Tuy nhiên, EU hầu như không có công cụ trong việc thúc đẩy các nước thành viên tôn trọng và thực thi các quy định pháp lý của Liên minh. Điều này xuất phát từ việc các quy định này là một phần của Tiêu chuẩn Copenhagen - danh sách các yêu cầu mà các nước thành viên trong không gian "hậu Xô viết" phải hoàn thành trước khi gia nhập Liên minh.
Mặc dù vậy, thực trạng không mong muốn là sự “thụt lùi” trong việc thực thi các cam kết trên xảy ra ở một số nước thành viên EU ở Trung và Đông Âu trong hơn một thập kỷ qua.
Giải pháp cắt giảm nguồn trợ cấp đối với một số nước thành viên được EU nêu ra trong bối cảnh Liên minh phải đối mặt với thực tế khó khăn hơn trong thời gian tới. Chắc chắn tiềm lực tài chính của EU sẽ hạn chế hơn sau khi Anh rời khỏi Liên minh.
Hệ quả của việc này là nguồn lực mà EU dành cho các quỹ đầu tư và hỗ trợ cải cách của Liên minh sau năm 2020 cũng sẽ không được như mức độ hiện nay. Nhiều người cho rằng các nước thành viên mới và nghèo hơn trong EU sẽ không thể bắt kịp với trình độ phát triển của các nước thành viên Tây Âu nếu không nhận được trợ cấp từ các quỹ hỗ trợ của EU.
Điều này sẽ chỉ khiến cho mức độ chia rẽ giữa các nước thành viện Đông Âu và Tây Âu - thực trạng đáng lo ngại hiện nay - gia tăng trong EU. Ví dụ điển hình gần đây là việc EU quyết định chuyển trụ sở của một số cơ quan của Liên minh ở London (Anh) sang Amsterdam (Hà Lan) và Paris (Pháp) khiến một số nước thành viên Trung Âu tham gia cuộc chạy đua đăng cai như CH Czech và Slovakia thất vọng.
Điều này làm tái sinh dư luận ở Trung và Đông Âu cho rằng các nước thành viên Tây Âu không thực sự quan tâm tới việc đoàn kết tất cả 27 nước thành viên trong EU. Tất nhiên, cảm giác này cũng xuất phát phần nhiều từ xu hướng chuyển dần sang cánh hữu của các lực lượng chính trị dân túy và dân tộc chủ nghĩa ở các nước Trung và Đông Âu.
Nếu đề xuất cắt giảm trợ cấp từ các quỹ của EU đối với các nước thành viên không đáp ứng tiêu chuẩn về pháp quyền được chính thức đưa ra trong thời gian tới thì chắc chắn sẽ xuất hiện làn sóng mới ở các nước Trung và Đông Âu phản đối việc đối xử bất bình đẳng trong Liên minh.
Rõ ràng, điều này sẽ đưa lại nguy cơ mới đối với EU. Đó là sự gia tăng của chủ nghĩa “hoài nghi châu Âu” - vốn đã và đang khá mạnh ở nhiều nước thành viên - cùng với việc tăng cường uy tín, vị thế của các chính phủ và đảng phái vi phạm các tiêu chuẩn về pháp quyền của EU ở các nước này.
Đây chính là viễn cảnh có nguy cơ xảy ra ở CH Czech. Trong khi đó, tại Hungary và Ba Lan, chính sách trên sẽ chấm dứt hy vọng trở lại nắm quyền của các lực lượng chính trị “thân” EU trong cuộc cạnh tranh với các lực lượng dân túy và hoài nghi châu Âu đang cầm quyền ở các nước này.
Ban lãnh đạo châu Âu đang phải đối mặt với thực tế khó khăn. Tuy nhiên, giới chính trị gia ủng hộ EU - đang dần mất đi vị thế trong một số cuộc bầu cử quan trọng ở các nước thành viên - còn phải đối mặt với thực tế khắc nghiệt hơn.
Chính sách gắn trợ cấp với vấn đề pháp quyền sẽ tạo ra thách thức đối với những người mong muốn thúc đẩy hội nhập EU ở các nước thành viên Trung và Đông Âu. Các lực lượng này sẽ không có cơ hội thành công.
Trước khi đưa ra một sáng kiến mới nào, ban lãnh đạo EU cần cân nhắc thận trọng tới vấn đề lịch sử của khu vực Trung và Đông Âu, nhất là thực trạng người dân ở các khu vực phía Đông của Ba Lan và Hungary, Bắc Bohemia của CH Czech bỏ phiếu cho các chính trị gia theo chủ nghĩa dân túy và dân tộc chủ nghĩa trong các cuộc bầu cử gần đây.