Những cải cách tham vọng dưới thời tân Thủ tướng Nhật Bản

Tân Thủ tướng Nhật Bản Yoshihide Suga. Ảnh: Kyodo/TTXVN

Theo hãng tin Jiji Press, cán cân quyền lực trong nội bộ Chính phủ Nhật Bản có thể sẽ thay đổi dưới thời Chính quyền của ông Suga với vai trò suy yếu của Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp (METI).

Mô hình ra quyết định từ trên xuống

Trong Chính quyền trước đây của cựu Thủ tướng Shinzo Abe, quyền lực tập trung vào Văn phòng Thủ tướng và cơ quan này áp dụng mô hình ra quyết định từ trên xuống. Với mô hình này, METI có ảnh hưởng khá lớn bởi vì, nhiều quan chức cũ của METI được trao các vị trí trọng yếu trong Văn phòng Thủ tướng. 

Các quan chức này bao gồm: Ông Takaya Imai giữ vị trí Thư ký về các vấn đề chính trị của Thủ tướng Abe; ông Eiichi Hasegawa giữ chức Thư ký phụ trách quan hệ công chúng của Nội các; và ông Kozo Saiki là một thư ký khác của Thủ tướng Abe.

Ông Imai kết hợp với các ông Hasegawa và Saiki trong sự phối hợp chặt chẽ với METI để thực hiện các chính sách kinh tế của Chính quyền ông Abe với trọng tâm là thúc đẩy tăng trưởng. Nhờ vậy, ảnh hưởng của METI trải rộng trên nhiều lĩnh vực khác nhau. 

Chính METI chứ không phải Bộ Ngoại giao đã khiến cựu Thủ tướng Abe thay đổi quan điểm theo hướng có lợi cho sáng kiến "Vành đai và Con đường" (BRI) của Trung Quốc và tăng cường hợp tác kinh tế với Nga.

Khi dịch viêm đường hô hấp cấp COVID-19 lây lan rộng rãi, Thủ tướng Abe đã tham vấn ông Imai trước khi quyết định yêu cầu đóng cửa các trường học trên toàn quốc và phân phối khẩu trang cho tất cả các hộ gia đình mà không trao đổi với ông Suga. Vào thời điểm đó, ông Suga đang giữ chức Chánh Văn phòng Nội các.

Hai ngày sau khi nhậm chức, hôm 18/9, tân Thủ tướng Suga đã tuyên bố sẽ tiếp tục mô hình ra quyết định từ trên xuống khi phát biểu trước thứ trưởng của các bộ. Ông nói: “Tôi muốn các bạn đưa ra đề xuất và hành động theo các định hướng chính sách của nội các và sự chỉ đạo của các bộ trưởng”. 

Tuy nhiên, vai trò của METI có thể sẽ giảm dưới thời Chính quyền mới khi các quan chức cấp cao có mối liên hệ với Bộ này mất ghế trong Văn phòng Thủ tướng.

Sau khi Thủ tướng Abe từ chức, các ông Hasegawa và Saiki đã rời Văn phòng Thủ tướng, trong khi ông Imai sẽ tiếp tục làm việc tại đây với vai trò cố vấn. 

Ông Shobun Nitta, một nhân vật thân cận với Thủ tướng Suga, được bổ nhiệm làm thư ký chính trị, trong khi bà Makiko Yamada, một quan chức thuộc Bộ Nội vụ và Truyền thông (MIC), giữ chức thư ký phụ trách quan hệ công chúng của Nội các. 

Phó Chánh Văn phòng Nội các Kazuhiro Sugita được tái bổ nhiệm. Bên cạnh đó, một quan chức từ Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi (MHLW) được bổ nhiệm làm thư ký phụ trách các công việc hành chính của Thủ tướng Suga.

Việc sắp xếp nhân sự hành chính trong Văn phòng Thủ tướng như vậy cho thấy Chính quyền của Thủ tướng Suga không đặt xem trọng bất cứ cơ quan nào của chính phủ, ít nhất tại thời điểm hiện nay.

Trao đổi với hãng tin Jiji Press, một quan chức cấp cao của METI thừa nhận tầm ảnh hưởng của Bộ này đã suy giảm khi nói: “Chúng tôi có thể tiếp cận cựu Thủ tướng Abe và thúc đẩy sáng kiến của mình một cách dễ dàng, nhưng điều đó không còn xảy ra tại thời điểm hiện nay”.

Liên quan tới khả năng cơ quan nào sẽ thay thế vai trò của METI trong chính quyền mới, một số người cho rằng cơ quan đó có thể là Bộ Tài chính, trong khi những người khác nhận định Thủ tướng Suga sẽ đưa ra quyết định mà không phụ thuộc quá nhiều vào bất cứ cơ quan nào.

Những cải cách tham vọng

Theo nhận định của tác giả Shunsuke Shigeta đăng trên tờ Nikkei Asia Review, chỉ vài giờ sau khi nội các mới tuyên thệ nhậm chức hôm 16/9, tân Thủ tướng Suga đã gặp riêng 20 bộ trưởng tại văn phòng của mình. Các bộ trưởng lần lượt nhận được lời động viên từ tân Thủ tướng và nghe ông giới thiệu vắn tắt về hai mục tiêu chính sách.

Những mục tiêu mà ông Suga vạch ra được coi những kế hoạch khiêm tốn. Tổng cộng 40 dự án ưu tiên, từ mua sắm quốc phòng đến số hóa các hệ thống hành chính cồng kềnh dựa trên giấy tờ của Nhật Bản, đã góp phần tạo ra một loạt cải cách nhỏ.

Sau đó, tân Thủ tướng nói với Bộ trưởng Y tế, Lao động và Phúc lợi Norihisa Tamura: "Hãy biến việc khám chữa bệnh trực tuyến trở thành một lựa chọn lâu dài".

Người dân đeo khẩu trang trên một đường phố ở Tokyo, Nhật Bản giữa bối cảnh dịch COVID-19. Ảnh: AFP/TTXVN

Theo những người trong cuộc, yêu cầu đó nghe có vẻ vô thưởng vô phạt nhưng lại tiết lộ mức độ tham vọng của ông Suga. Việc khám chữa bệnh trực tuyến đã được Nhật Bản chấp thuận như một biện pháp tạm thời vì đại dịch COVID-19, nhưng nước này cũng có đạo luật quy định bác sỹ phải thăm khám trực tiếp cho bệnh nhân.

Và đạo luật đó là bất khả xâm phạm, cũng là nền tảng của thỏa hiệp chính trị giữa giới chính trị và giới kinh doanh hình thành nên Nhật Bản ngày nay.

Đạo luật đó giúp các bác sỹ - lực lượng cử tri đáng tin cậy và có ảnh hưởng chính trị của LDP - dễ dàng tránh được sự cạnh tranh và độc quyền bệnh nhân tại khu vực của họ. Chính quyền các nhiệm kỳ trước từ lâu đều coi việc khám chữa bệnh trực tuyến là không khả thi, vì các bác sỹ vẫn tích cực bảo vệ mô hình kinh doanh của mình.

Né tránh hay bãi bỏ đạo luật đó nghĩa là động chạm tới các nhóm lợi ích vốn có ảnh hưởng lớn ở trung tâm của đảng cầm quyền. Tuy nhiên, ông Suga đã dũng cảm đối đầu với họ, chấm dứt tình trạng độc quyền của các bác sỹ địa phương và cùng với đó là các thỏa hiệp từng là nền tảng cho quyền lực của cựu Thủ tướng Abe.

Giới quan sát đánh giá ông Suga đã đưa ra những ý tưởng táo bạo. Trong các cuộc tranh luận, phỏng vấn và các bài phát biểu, ông chủ trương tái tổ chức các doanh nghiệp nhỏ và các ngân hàng khu vực, thành lập cơ quan chính sách số, cải tổ Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi, và tăng lương tối thiểu.

Tuy nhiên, đối với những người biết ông Suga thì điều này không có gì quá bất ngờ. Lệnh cấm khám chữa bệnh trực tuyến đã được dỡ bỏ mà không có bất kỳ một cuộc tranh luận nào, và ông ấy sẽ làm theo cách của mình đối với hầu hết các vấn đề khác.

Một quan chức thân cận với Thủ tướng nói: "Đây là những chính sách mà ông Suga đã chỉ đạo các quan chức cấp cao theo đuổi. Các bộ đều hiểu được suy nghĩ của ông".

Ông Suga không nổi tiếng ở nước ngoài, nhưng lại gây ra nỗi lo sợ ở Kasumigaseki, trung tâm của bộ máy hành chính Nhật Bản với các tòa nhà chính phủ uy nghi. Kể từ khi Chính quyền của ông Abe được thành lập vào tháng 12/2012, ông Suga đã điều phối các cuộc đàm phán với các bộ với tư cách Chánh Văn phòng Nội các.

"Ngoại giao là sở trường của ông Abe và chính sách đối nội là sân chơi của ông Suga" là câu nói quen thuộc trong giới quan chức./.