Quan hệ đồng minh Mỹ và Nhật Bản trong bối cảnh mới

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe (trái) và Tổng thống Mỹ Donald Trump. Ảnh: AFP/TTXVN

Trong các ngày 25-28/5, Tổng thống Donald Trump và phu nhân dự kiến có chuyến thăm cấp Nhà nước tới Nhật Bản với tư cách quốc khách đầu tiên đến nước này sau khi Nhật hoàng Naruhito chính thức lên ngôi vào ngày 1/5/2019. Tuy nhiên, giới quan sát nhận định chuyến thăm này cho thấy những rạn nứt trong quan hệ đồng minh truyền thống giữa hai nước.
Theo tờ Thời báo Nhật Bản (Japan Times), phát biểu với các phóng viên trong cuộc họp báo ngày 17/5, Chánh Văn phòng Nội các Nhật Bản Yoshihide Suga nói: “Việc Nhật Bản sẽ tiếp đón Tổng thống Trump và phu nhân với tư cách các quốc khách đầu tiên trong thời kỳ Reiwa là biểu tượng cho mối quan hệ đồng minh vững chắc giữa Nhật Bản và Mỹ”.

Trong khi đó, trong tuyên bố phát đi ngày 16/5, Nhà Trắng khẳng định chuyến thăm này “sẽ làm sâu sắc hơn mối quan hệ chặt chẽ giữa người dân Mỹ và Nhật Bản, và sẽ làm nổi bật tầm quan trọng của quan hệ đồng minh và đối tác giữa hai nước”.
Theo dự kiến, Tổng thống Trump dự kiến sẽ có cuộc hội đàm với Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe vào ngày 27/5 để tái khẳng định sự hợp tác giữa hai nước trong việc thúc đẩy CHDCND Triều Tiên thực hiện cam kết phi hạt nhân hóa và giải quyết vấn đề Triều Tiên bắt cóc công dân Nhật Bản trong những năm 1970 và 1980.
Mặt khác, các nhà lãnh đạo hai nước có thể thảo luận về các vấn đề thương mại. Trước đó, Tổng thống Trump đã đặt ra vấn đề thâm hụt thương mại của Mỹ với Nhật Bản. Vào giữa tháng 4, Tokyo và Washington đã bắt đầu các cuộc thương mại về thỏa thuận thương mại song phương. 
Tuy nhiên, các nguồn tin từ Chính phủ Nhật Bản cho biết hai bên có thể sẽ không ra tuyên bố chung, có vẻ như nhằm tránh bộc lộ những khác biệt về quan điểm trong các vấn đề liên quan tới quan hệ thương mại song phương và Triều Tiên. Mặc dù tuyên bố chung không phải là văn bản có tính ràng buộc về mặt pháp lý nhưng nó được coi là một tài liệu ngoại giao quan trọng. 
Theo các nguồn tin trên, Thủ tướng Shinzo Abe và Tổng thống Donald Trump đang đối mặt với những khó khăn trong việc đạt được thỏa thuận về hiệp định thương mại song phương trong bối cảnh Washington đang tìm cách giảm thâm hụt thương mại với Nhật Bản.
Bên cạnh đó, các đồng minh an ninh lâu năm này cũng có quan điểm khác biệt trong việc đối phó với Triều Tiên sau khi Bình Nhưỡng tiến hành vụ phóng hàng loạt tên lửa đạn đạo tầm ngắn. Nhật Bản phản đối động thái này của Triều Tiên và coi đây là hành vi vi phạm các nghị quyết của Liên hợp quốc, trong khi Tổng thống Trump lại không coi đó là “hành vi bội tín” của Triều Tiên. Do những bất đồng giữa hai bên, các chính phủ Nhật Bản và Mỹ tin rằng những khác biệt này là đủ lớn để không ra tuyên bố chung vào thời điểm hiện nay. 
Năm 2014, khi ông Barack Obama, người tiền nhiệm của Tổng thống Trump, thăm Nhật Bản với tư cách quốc khách, chính phủ hai nước đã soạn thảo một tuyên bố chung đề cập tới nhiều vấn đề, trong đó có cam kết bảo đảm an ninh cho Nhật Bản của Mỹ bao trùm cả quần đảo Senkaku mà Tokyo đang quản lý trên biển Hoa Đông và Trung Quốc đang đòi chủ quyền.
Thay vì ra tuyên bố chung, Chính phủ Nhật Bản dự định sẽ thể hiện “mối quan hệ tin cậy mạnh mẽ” giữa Thủ tướng Abe và Tổng thống Trump thông qua việc tổ chức họp báo chung sau cuộc hội đàm. Bên cạnh đó, hai nhà lãnh đạo sẽ cùng xem trận đấu sumo tại Ryogoku Kokugikan. Ngoài ra, lãnh đạo hai nước có thể sẽ chơi golf và cùng đi thị sát tàu khu trục chở trực thăng lớp Izumo của Nhật Bản. Đây là thế hệ tàu quân sự lớn nhất của Lực lượng Phòng vệ trên biển (MSDF) của Nhật Bản kể từ sau thế chiến thứ 2. Trước đó, Tổng thống Trump đã từng thăm Nhật Bản năm 2017 nhưng không phải với tư cách quốc khách.
Một quan chức Bộ Ngoại giao Nhật Bản cho hay chính phủ nước có kế hoạch giải thích với công chúng rằng không cần phải soạn thảo một tuyên bố chung mới bởi vì, hai nước đã từng ra một tuyên bố chung sau cuộc gặp thượng đỉnh ở Washington hồi tháng 2/2017./.