Tổng thống Iran Hassan Rouhani trong một cuộc họp báo. Ảnh: AFP/TTXVN
Iran dường như đã từ bỏ hy vọng được gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) khi mà Kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA) hay còn gọi là Thỏa thuận hạt nhân Iran mà Tehran ký với nhóm P5+1 (gồm Mỹ, Anh, Pháp, Nga, Trung Quốc và Đức) đã không tạo được đủ động lực giúp nước này có thể gia nhập WTO.
Có thể nói cơ chế đồng thuận của WTO mới chính là rào cản lớn nhất để ngăn cản đưa Iran trở thành thành viên của tổ chức đa phương này. Với nguyên tắc này thì chỉ cần một thành viên có ảnh hưởng là có thể cản trở nỗ lực gia nhập của một quốc gia.
Đã 21 năm kể từ khi Iran theo đuổi tiến trình gia nhập WTO, và nước này đã liên tục vấp phải sự phản đối của Mỹ. Tiến trình chỉ có được chút hy vọng vào năm 2005, khi Mỹ muốn giữ Iran ngồi xuống bàn đàm phán về chương trình hạt nhân của Tehran.
Khi đó, WTO đã được bật đèn xanh để chấp nhận tư cách quan sát viên cho Iran. Sau Thỏa thuận hạt nhân tháng 7/2015, các nước hy vọng Mỹ sẽ thay đổi quan điểm và tiến trình gia nhập của Iran sẽ được thúc đẩy. Tuy nhiên, những căng thẳng hiện nay giữa Iran và Washington dưới thời Tổng thống Donald Trump đã dập tắt hoàn toàn hy vọng này.
Tháng 8/2017, Thứ trưởng Bộ Công nghiệp, Mỏ và Thương mại Iran Mojtaka tuyên bố gia nhập WTO không còn là một ưu tiên của nước này. Điều này cho thấy chính quyền Tehran đã có sự chuyển hướng sau kỳ vọng về những thay đổi mà JCPOA mang lại bị sụp đổ.
Chính quyền Trump không giấu giếm lập trường cứng rắn của mình đối với Iran. Hồi năm ngoái chính đại diện thương mại Mỹ đã vận động để ngăn cản Iran gia nhập WTO. Lý do được cho là tư cách thành viên WTO của Iran có thể hạn chế khả năng áp đặt thêm các lệnh trừng phạt của Washington lên Tehran.
Trong khi đó, tại WTO, nhóm làm việc chịu trách nhiệm đánh giá tình hình hoạt động ngoại thương của Iran vẫn khuyết vị trí chủ tịch. Nhóm này đã không thể nhóm họp kể từ năm 2005 tới nay, chủ yếu do sự phủ quyết của các quốc gia đối địch với Iran.
Khó khăn không chỉ đến từ bên ngoài, từ phía Iran, nước này cũng không đưa ra được nhiều đề xuất hấp dẫn cho WTO, đặc biệt là thiếu một lộ trình đáng tin cậy để đưa nền kinh tế do nhà nước kiểm soát sang một thể chế kinh tế tự do và cạnh tranh.
Mohammed Mehdi Behkish, Thư ký Phòng thương mại Quốc tế trụ sở tại Tehran cho biết mặc dù ủng hộ thúc đẩy một thị trường tự do, minh bạch và cải cách kinh tế, nhưng những gì mà Chính phủ của Tổng thống Hassan Rouhani làm trong 4 năm qua chưa đủ mạnh để đạt được các mục tiêu này.
Các lực lượng và nhóm lợi ích cản trở việc tự do hóa nền kinh tế Iran vẫn rất mạnh. Iran có những thực thể kinh tế lớn do những lực lượng được gọi là “bán nhà nước” điều hành. Minh bạch sẽ làm giảm cơ hội cho hoạt động tham nhũng và thâu tóm lợi ích cho một số cá nhân. Do vậy, có thể nói, gia nhập WTO dưới thời của Tổng thống Rouhani sẽ là một điều kỳ diệu mà Iran cần một phép mầu để hiện thực hóa./.