Tương lai quan hệ Mỹ-Trung hậu thỏa thuận thương mại giai đoạn một (Phần 1)

Hàng hóa tại cảng Long Beach, California, Mỹ. Ảnh: AFP/TTXVN

Mỹ và Trung Quốc đã ký kết một thỏa thuận nhằm xoa dịu căng thẳng do cuộc chiến thương mại giữa hai nước gây ra. Phát biểu tại Washington, Tổng thống Donald Trump cho biết, thỏa thuận thương mại giai đoạn một với Trung Quốc sẽ giúp thay đổi nền kinh tế Mỹ.
Các nhà lãnh đạo Trung Quốc gọi đó là thỏa thuận “đôi bên cùng có lợi”, sẽ giúp thúc đẩy mối quan hệ tốt hơn giữa hai nước. Theo đó, Trung Quốc cam kết tăng cường nhập khẩu ít nhất 200 tỷ USD hàng hóa Mỹ trong hai năm 2020 và 2021. Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng đồng ý đẩy mạnh nỗ lực chống hàng giả và giúp các công ty Mỹ dễ dàng có những biện pháp pháp lý đối với hành vi trộm cắp bí mật thương mại.
Trong khi đó, Mỹ sẽ duy trì mức thuế lên tới 25% đối với hàng hóa Trung Quốc trị giá 250 tỷ USD. Trung Quốc - nước đã đánh thuế lên các sản phẩm trị giá 100 tỷ USD Mỹ - cũng dự kiến sẽ duy trì phần lớn mức thuế mới này. Phó Thủ tướng Trung Quốc Lưu Hạc, người ký kết thỏa thuận thay mặt Trung Quốc, cho biết thỏa thuận này bắt nguồn từ “sự bình đẳng và tôn trọng lẫn nhau”. 
Ông nói: “Trung Quốc đã phát triển một hệ thống chính trị và một mô hình phát triển kinh tế phù hợp với thực tế quốc gia. Điều này không có nghĩa là Trung Quốc và Mỹ không thể làm việc cùng nhau. Ngược lại, hai nước chúng ta có lợi ích thương mại chung rất lớn. Chúng tôi hy vọng cả hai bên sẽ tuân thủ và giữ thỏa thuận một cách nghiêm túc”.
Tiền đề cho mối quan hệ bền chặt hơn giữa hai cường quốc…
Mỹ và Trung Quốc lao vào một cuộc chiến thuế quan bắt đầu từ năm 2018, dẫn đến sự gia tăng thuế nhập khẩu với số hàng hóa trị giá hơn 450 tỷ USD. Tranh chấp này đã làm gián đoạn dòng chảy thương mại, làm suy giảm tăng trưởng kinh tế toàn cầu và khiến các nhà đầu tư lo lắng.
Tại buổi lễ ký kết ở Washington, có sự tham dự của các nhà tài trợ và các lãnh đạo doanh nghiệp hàng đầu của đảng Cộng hòa, ông Trump nói rằng thỏa thuận này tạo tiền đề cho mối quan hệ bền chặt hơn giữa Mỹ và Trung Quốc.
Ông nói: “Cùng nhau, chúng ta đang sửa chữa những sai lầm của quá khứ và mang đến một tương lai công bằng và an ninh kinh tế. Vượt xa cả thỏa thuận này sẽ là một nền hòa bình thế giới thậm chí còn mạnh mẽ hơn”.
Một số nhà chỉ trích cho rằng dù kết quả ít ỏi nhưng việc ký kết thỏa thuận mang đến cho Tổng thống Mỹ Trump cơ hội tạm gác cuộc chiến thương mại qua một bên để tuyên bố những thành tích tạm có trong cuộc bầu cử Tổng thống năm 2020 sắp tới.
Các cuộc thăm dò cho thấy hầu hết người Mỹ đồng ý với Tổng thống Trump rằng Trung Quốc giao dịch không công bằng, nhưng họ vẫn ủng hộ thương mại tự do và phản đối thuế quan. Chính vì vậy, đảng Cộng hòa đã mất một số ghế Quốc hội vào năm 2018.
Trong khi đó, Trung Quốc dường như có lợi khi các điều khoản đã được đồng ý trước được thông qua, bao gồm cả việc nới lỏng tiếp cận thị trường với các công ty tài chính và ô tô Mỹ. Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) ước tính nền kinh tế Trung Quốc bị ảnh hưởng 0,25 điểm phần trăm do nhu cầu của Mỹ đối với hàng hóa của họ giảm khoảng 1/3. Vì vậy việc đạt được thỏa thuận sẽ có ý nghĩa lớn với kinh tế Trung Quốc.
… có thật sự đi vào thực chất?
Mặc dù vậy, khi nhìn nhận một cách tổng quan vào hiện trạng kinh tế giữa hai nước, các chuyên gia kinh tế cho rằng thỏa thuận mới sẽ làm giảm một nửa mức thuế đối với hàng hóa trị giá 120 tỷ USD, nhưng hầu hết các mức thuế cao hơn - như số hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc trị giá 360 tỷ USD và số hàng xuất khẩu của Mỹ trị giá hơn 100 tỷ USD - vẫn còn hiệu lực.
Điều đáng chú ý là các nhà kinh tế đã phát hiện ra rằng các chi phí phát sinh - hơn 40 tỷ USD tính đến nay - đều do các công ty và người tiêu dùng Mỹ chịu ảnh hưởng hoàn toàn. Và con số đó thậm chí còn chưa đo lường những doanh nghiệp bị thiệt hại do bị trả đũa.
Nhìn chung, Văn phòng Ngân sách Quốc hội Mỹ ước tính rằng sự không chắc chắn và chi phí liên quan đến thuế quan đã làm tăng trưởng kinh tế Mỹ giảm 0,3 điểm phần trăm, đồng thời thu nhập hộ gia đình trung bình cũng giảm 580 USD kể từ năm 2018.
Ngoài ra, thỏa thuận mới cam kết cũng yêu cầu Trung Quốc tăng cường mua hàng hóa Mỹ trong các lĩnh vực sản xuất, dịch vụ, nông nghiệp và năng lượng có trị giá lên tới 200 tỷ USD trong vòng hai năm. Mặc dù vậy, các số liệu chính thức cho thấy con số thực sự là thấp hơn và các nhà phân tích không chắc đây là mức có thể đạt được. Cùng với đó, phía Bắc Kinh cũng nói rằng việc mua sẽ phụ thuộc vào nhu cầu thị trường.
Trong khi đó, giới nông dân - nhiều người đã bị thuế quan của Trung Quốc nhắm vào - đã bị phá sản, dẫn đến một khoản cứu trợ liên bang trị giá 28 tỷ USD. Trong khi đó, các nhà sản xuất mất nhiều việc làm, xuất phát từ chi phí nhập khẩu cao và sự trả đũa của Trung Quốc. Về lâu dài, các công ty Mỹ có thể định tuyến lại chuỗi cung ứng tránh khỏi Trung Quốc để tránh thuế quan, nhưng đó là một triển vọng "đắt đỏ".
Cố vấn thương mại Nhà Trắng, ông Peter Navarro, đã thúc đẩy lập trường cứng rắn đối với Trung Quốc. Mỹ nói rằng Bắc Kinh đã đồng ý với các biện pháp bảo vệ mới đối với sở hữu trí tuệ, bao gồm hạ thấp ngưỡng truy tố hình sự và tăng hình phạt.
Quan trọng hơn, hai bên nói rằng họ đã đồng ý cách giải quyết các tranh chấp đó. Đó là một trong những vấn đề gây ra cuộc chiến thương mại.
Tuy nhiên, theo các nhà phân tích, không rõ liệu các cam kết mới có khác với những lời hứa mà Trung Quốc đã từng đưa ra trước đó hay không, và thỏa thuận mới vẫn chưa thể giải quyết một số khiếu nại chính của Mỹ về các hoạt động thương mại của Trung Quốc, chẳng hạn liên quan đến vấn đề các khoản trợ cấp tại một số ngành công nghiệp.
Nhà Trắng tuyên bố sẽ giải quyết thêm các vấn đề khác trong thỏa thuận thương mại Giai đoạn hai, song các nhà phân tích nói rằng họ không mong đợi sẽ sớm có bất cứ điều gì cụ thể.