Xuất khẩu thủy sản quý I bứt phá đạt 2,45 tỷ USD

Tính chung quý I/2025, xuất khẩu thuỷ sản phục hồi ấn tượng, kim ngạch đạt 2,45 tỷ USD, tăng 26% so với cùng kỳ năm 2024. Song các doanh nghiệp và chuyên gia cho rằng, tăng trưởng xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam đang giảm dần và đối diện rất nhiều thách thức từ cạnh tranh giá cả đến vấn đề tuân thủ quy định của thị trường.

Về xuất khẩu, tôm và cá tra tiếp tục là hai động lực chính cho tăng trưởng. Cụ thể, xuất khẩu tôm tháng 3 thu về 327 triệu USD, tăng 20,4 %. Lũy kế đến hết quý I, xuất khẩu tôm đạt 931,6 triệu USD, tăng 35,7% so với cùng kỳ năm 2024. Sự tăng trưởng vượt bậc của xuất khẩu tôm đến từ nhu cầu mạnh mẽ tại các thị trường lớn như Trung Quốc sau kỳ nghỉ Tết Nguyên đán, Hoa Kỳ và EU. Xuất khẩu cá tra tháng 3 ghi nhận mức tăng 16,1%, đạt 181 triệu USD; tính chung quý I xuất khẩu cá tra đóng góp 465 triệu USD, tăng 13% so với cùng kỳ.

Theo các doanh nghiệp, giá nguyên liệu ổn định cùng với chiến lược đẩy mạnh sản phẩm chế biến có giá trị gia tăng đã giúp tôm và cá tra duy trì vị thế dẫn đầu.Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng của cá tra có phần chậm hơn tôm, phần nào phản ánh nhu cầu của thị trường chững lại trong những tháng đầu năm, trong bối cảnh biến động địa chính trị và áp lực thuế chống bán phá giá tại Hoa Kỳ. Trong khi đó, tôm Việt Nam dù giữ được đà tăng, vẫn phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ Ecuador và Ấn Độ là những quốc gia có lợi thế về giá cả và quy mô sản xuất.

Ông Hồ Quốc Lực, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty cổ phần Thực phẩm Sao Ta, phân tích, hiện nay, sản phẩm thủy sản muốn thâm nhập các kệ hàng cao cấp, cần thuyết phục được đối tác những gì mình đã và đang thực thi trong tiến trình tạo ra sản phẩm phù hợp các tiêu chí phía đối tác đòi hỏi. Ngành tôm Ecuador ngoài lợi thế giá rẻ, họ còn có lợi thế khác là khoảng 30% diện tích nuôi tôm đã đạt xác nhận cấp quốc tế đối với thủy sản được nuôi có trách nhiệm (chứng nhận ASC), thuận lợi tiêu thụ vào EU và Hoa Kỳ. Tỉ lệ này trong ngành nuôi tôm của Việt Nam còn cực kỳ khiêm tốn.

Theo ông Hồ Quốc Lực, ngành nuôi, chế biến xuất khẩu tôm gồm nhiều mắt xích khác nhau, muốn xanh hoá phải tiến hành từng mắt xích; trong đó, phần nuôi là đáng quan tâm nhất, bởi mắt xích này tạo ra chất thải khá lớn, bao gồm cả khí thải lẫn rác thải. Vấn đề không phải Việt Nam không chịu ứng dụng công nghệ mà do đại đa số diện tích nuôi tôm là nhỏ lẻ, khó làm và chi phí cao quá so sản lượng tôm nuôi thu được. Đây được coi là nút thắt cổ chai cần có giải pháp xử lý để ngành nuôi tôm Việt Nam cải thiện khả năng cạnh tranh. Về phía các cơ sở chế biến phải quan tâm tiến trình kiểm soát, giảm thiểu và cân bằng phát thải cũng như sử dụng tiết kiệm tài nguyên.

Ngoài tôm và cá tra, nhóm mặt hàng cua, ghẹ và nhuyễn thể có vỏ cũng là một điểm sáng đáng chú ý trong bức tranh xuất khẩu thuỷ sản quý I với kim ngạch đạt 86,4 triệu USD,tăng 66% so với cùng kỳ, nhờ nhu cầu tăng vọt từ Trung Quốc trong dịp Tết. Nhuyễn thể có vỏ (nghêu, sò, hàu) gây ấn tượng hơn với mức tăng 115%, đạt 64,9 triệu USD. Dù giá trị tuyệt đối chưa cao, tốc độ tăng trưởng này cho thấy tiềm năng lớn của các nhóm sản phẩm nhỏ trong việc đa dạng hóa cơ cấu xuất khẩu của thuỷ sản Việt Nam. Tuy nhiên, từ tháng 3, xuất khẩu các nhóm này có dấu hiệu tăng chậm lại, cua tăng 27,9%, nhuyễn thể có vỏ tăng 89,7%, phản ánh sự giảm nhiệt về nhu cầu sau mùa cao điểm tiêu dùng cho Tết Nguyên đán.

Trái ngược với các nhóm sản phẩm trên, xuất khẩu cá ngừ trong tháng 3 ghi nhận mức giảm 0,7%, đạt 83,3 triệu USD dù tính chung quý I vẫn tăng trưởng nhẹ 3,6% với lũy kế kim ngạch 222,7 triệu USD. Bà Nguyễn Hà, chuyên gia thị trường cá ngừ Vasep cho biết, quy định về chống đánh bắt bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định của EU (IUU) tiếp tục là rào cản lớn đối với thủy sản khai thác nói chung, ngành cá ngừ nói riêng; trong đó, quy định kích thước tối thiểu cá ngừ vằn 0,5m tại Nghị định 37/2024/NĐ-CP vẫn đang khiến cho ngư dân và doanh nghiệp không giải quyết được bài toán nguyên liệu. Hoạt động xuất khẩu các sản phẩm cá ngừ chế biến và đóng hộp đang bị kìm hãm.

Ngoài ra, việc Hoa Kỳ  áp dụng Đạo luật bảo vệ động vật có vú ở biển (MMPA), yêu cầu các quốc gia xuất khẩu hải sản phải chứng minh quy trình đánh bắt không gây hại đến động vật biển và chứng minh những quy định quản lý tương đồng với Hoa Kỳ cũng là thách thức lớn. Theo đó, Cơ quan Quản lý Khí quyển và Đại dương Hoa Kỳ (NOAA) bước đầu đã đưa thông báo sơ bộ không công nhận tương đương cho ngành hải sản Việt Nam, đồng nghĩa với việc nếu không đáp ứng yêu cầu của NOAA đúng thời hạn, thì hải sản Việt Nam sẽ bị cấm nhập khẩu vào Hoa Kỳ từ ngày 1/1/2026. Ngoài ra, Hoa Kỳ cũng có kế hoạch mở rộng Chương trình giám sát thủy sản nhập khẩu (SIMP). Cụ thể, chương trình yêu cầu nhà nhập khẩu cung cấp thêm thông tin chi tiết, làm tăng chi phí tuân thủ cho các nhà xuất khẩu.

Theo bà Nguyễn Hà, Hoa Kỳ đang là thị trường chiếm phần lớn trong tổng kim ngạch xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam, quy định của MMPA và SIMP có thể gây ảnh hưởng đến ngành thủy sản, thậm chí đe dọa uy tín và vị thế của Việt Nam trên thị trường quốc tế. Để vượt qua, ngành cá ngừ cần sự đồng hành quyết liệt từ các cơ quan thẩm quyền và nhà quản lý ngành trong việc hoàn thiện khung pháp lý, nâng cao năng lực giám sát và hỗ trợ ngư dân tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế.