Cam kết về Trợ cấp Nông nghiệp

Trợ cấp nông nghiệp là các hình thức hỗ trợ của Chính phủ cho việc sản xuất, tiêu thụ nông sản (cho sản xuất nông nghiệp nói chung, cho một vùng nông nghiệp hoặc cho một sản phẩm cụ thể).

Sự hỗ trợ này có thể được thể hiện dưới các hình thức:

• Hỗ trợ trực tiếp bằng tiền từ Ngân sách Nhà nước (cấp vốn, góp vốn, bảo lãnh vay…); hoặc
• Miễn hoặc bỏ qua một khoản thu lẽ ra phải nộp cho Nhà nước (ví dụ miễn, giảm thuế, phí…); hoặc
• Nhà nước mua hàng, cung cấp các dịch vụ hoặc hàng hoá (trừ cơ sở hạ tầng chung) với giá có lợi cho doanh nghiệp hơn bình thường; hoặc
• Nhà nước thanh toán tiền cho một đơn vị tài trợ hoặc yêu cầu các đơn vị ngoài Nhà nước thực hiện một trong các hoạt động nói trên theo cách như Nhà nước làm (mà bình thường không đơn vị tư nhân nào, với các tính toán về lợi ích thương mại thông thường, lại làm như vậy).

Vì vậy, trong WTO, vấn đề trợ cấp đối với hai nhóm hàng này được điều chỉnh bởi 02 hệ thống quy định khác nhau:

• Trợ cấp đối với sản phẩm phi nông nghiệp: quy định tại Hiệp định về trợ cấp và các biện pháp đối kháng (Agreement on Subsidy and Countervailing Measures - Hiệp định SCM);
• Trợ cấp nông nghiệp: quy định tại Hiệp định Nông nghiệp

So với các quy định về trợ cấp áp dụng cho hàng phi nông nghiệp, quy định về trợ cấp cho nông sản ít hạn chế hơn, với nhiều loại hình trợ cấp được thừa nhận hơn và mức độ trợ cấp được phép cũng linh hoạt hơn.

Doanh nghiệp cần biết về các nguyên tắc và phạm vi trợ cấp nông nghiệp được phép để có thể đề xuất hỗ trợ từ phía Nhà nước, tận dụng các quyền lợi hợp pháp của mình.

• Nhóm các chính sách hỗ trợ trong nước;
• Nhóm các chính sách trợ cấp xuất khẩu nông sản.

Căn cứ để phân biệt hai loại chính sách này là mục đích sử dụng của hỗ trợ đó. Nếu hỗ trợ nhằm mục đích thúc đẩy xuất khẩu, gắn với tiêu chí xuất khẩu (ví dụ tỷ lệ xuất khẩu bắt buộc…) thì gọi là trợ cấp xuất khẩu. Những hỗ trợ chung cho nông nghiệp, cho các sản phẩm cụ thể hoặc một số vùng nông nghiệp nhất định mà không tính đến yếu tố xuất khẩu được gọi là hỗ trợ trong nước.

Cơ chế áp dụng cho mỗi nhóm trợ cấp không giống nhau, vì vậy việc xác định một hình thức trợ cấp thuộc nhóm nào là rất quan trọng.

So với các hình thức trợ cấp khác, trợ cấp xuất khẩu gây ra hệ quả bóp méo thương mại quốc tế nhiều nhất và vì vậy quy định đối với hình thức trợ cấp này cũng nghiêm ngặt nhất. Tuy vậy, nếu như trợ cấp xuất khẩu đối với hàng phi nông nghiệp bị WTO cấm hoàn toàn thì trợ cấp xuất khẩu trong nông nghiệp vẫn được thừa nhận ở mức độ nhất định và phải đáp ứng một số điều kiện chi tiết. Cụ thể:

• Về nguyên tắc, trợ cấp xuất khẩu trong nông nghiệp là biện pháp bị cấm.
• Đối với các biện pháp trợ cấp xuất khẩu đang áp dụng, các nước được phép sử dụng nếu thuộc nhóm 6 loại trợ cấp xác định nhưng phải cam kết cắt giảm cả về giá trị trợ cấp (tính bằng tiền) và số lượng nông sản được trợ cấp. Tuy nhiên, nguyên tắc này chỉ áp dụng cho các nước thành viên gia nhập WTO từ năm 1995 trở về trước.

Trợ cấp xuất khẩu cho nông nghiệp là biện pháp bị cấm hoàn toàn đối với tất cả các nước gia nhập WTO sau 1/1/1995. Là nước gia nhập sau, Việt Nam phải bãi bỏ tất cả các trợ cấp xuất khẩu trong nông nghiệp (trừ trường hợp được hưởng đối xử ưu đãi dành cho nước đang phát triển). Như vậy, về cơ bản, doanh nghiệp Việt Nam không hy vọng được hưởng các hình thức trợ cấp xuất khẩu này.

Về cơ bản các loại trợ cấp này đều được phép thực hiện, nhưng theo các điều kiện và giới hạn cụ thể.

Bảng 1 - Tóm tắt về các loại trợ cấp nội địa trong nông nghiệp

Là thành viên WTO, Việt Nam có thể tuỳ ý thực hiện các loại trợ cấp nông nghiệp nội địa thuộc hộp xanh lá cây, không phải cam kết cắt giảm, không bị các thành viên khác khiếu kiện

Doanh nghiệp cần đặc biệt chú ý đến nhóm trợ cấp “hộp xanh lá cây” này bởi đây là các hình thức hỗ trợ mà doanh nghiệp có thể đề xuất Nhà nước áp dụng mà không vi phạm cam kết trong khuôn khổ WTO.

• Những trợ cấp dựa trên diện tích hoặc năng suất cố định.
• Trợ cấp tối đa bằng 85% hoặc ít hơn mức sản xuất cơ sở
• Trợ cấp trong chăn nuôi dựa trên số đầu con cố định.

Đây là hình thức trợ cấp mà nhiều nước phát triển áp dụng trong chương trình hạn chế bớt sản xuất nông nghiệp. Tất cả các nước đang phát triển đều không có hình thức trợ cấp này. Nên, mặc nhiên, loại trợ cấp này dành cho các nước phát triển. Tại vòng đàm phán Doha, các nước cũng đang yêu cầu phải giảm nhiều và tiến đến loại bỏ hình thức trợ cấp này.

Trên thực tế, hình thức trợ cấp “hộp hổ phách” thông dụng nhất ở các nước là các chương trình thu mua nông sản của Chính phủ để can thiệp vào thị trường.

Theo quy định tại Hiệp định Nông nghiệp, thành viên WTO vẫn có thể thực hiện các trợ cấp thuộc “hộp hổ phách” nhưng mức trợ cấp phải đảm bảo 1 trong 2 điều kiện dưới đây:

• trong mức tối thiểu (mức tối thiểu được tính bằng 5% trị giá sản phẩm hoặc 5% tổng trị giá sản lượng ngành nông nghiệp đối với nước phát triển và bằng 10% đối với nước đang phát triển như Việt Nam);
• không vượt mức trần cam kết (cam kết giảm tổng trị giá trợ cấp tính gộp – AMS ).

Với những loại trợ cấp “hộp hổ phách”, mặc dù điều kiện áp dụng khó khăn hơn nhưng đây là những trợ cấp trực tiếp và mang lại nhiều lợi ích cho nông dân và doanh nghiệp liên quan, vì thế doanh nghiệp cũng cần chú ý để đề xuất các cơ quan liên quan trong điều kiện có thể.

Đối với trợ cấp trong nước :

Các loại trợ cấp sau đây tại các nước đang phát triển sẽ không bị kiện chống trợ cấp (và không bị áp dụng thuế đối kháng) ở nước nhập khẩu trừ trường hợp gây ra hoặc đe doạ gây ra tổn hại cho nước nhập khẩu đó:

- Trợ cấp đầu tư thông thường cho nông nghiệp;

- Trợ cấp "đầu vào" của sản xuất cho người trực tiếp sản xuất ở các vùng nghèo tài nguyên, thiếu nguồn lực hoặc thu nhập thấp;

- Trợ cấp đa dạng hoá cây trồng trong chương trình tiêu huỷ một số loại cây có chất ma tuý…

Đối với trợ cấp xuất khẩu :

Trong trường hợp nước đang phát triển, trợ cấp nhằm giảm chi phí tiếp cận thị trường nước ngoài (cước phí vận chuyển, nâng phẩm cấp để xuất khẩu…) và trợ cấp vận tải nội địa và quốc tế cho hàng xuất khẩu sẽ không bị xếp vào các hình thức trợ cấp xuất khẩu bị cấm.

Là nước đang phát triển, Việt Nam cũng được hưởng những “hình thức đối xử đặc biệt” này. Vì vậy doanh nghiệp cần lưu ý để tận dụng và/hoặc đề xuất với các cơ quan Nhà nước những hình thức trợ cấp phù hợp.

Tuy nhiên, nông nghiệp nói chung và trợ cấp nông nghiệp nói riêng là những vấn đề khá phức tạp trong WTO. Việc phân tích và tận dụng những cơ hội về trợ cấp nông nghiệp được phép cần được thực hiện với trợ giúp của các chuyên gia về vấn đề này.