Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu tại Nhà Trắng, Washington, DC. ngày 15/11/2017. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo bài viết đăng trên tờ The Wall Street Jourmal, ngày 22/1, 11 quốc gia ven Thái Bình Dương đã nhất trí hình thành một khối thương mại mới mà không có Mỹ trong khi Tổng thống Donald Trump ký sắc lệnh ngăn cản hàng nhập khẩu giá rẻ của châu Á - những sự kiện này thể hiện những chiến tuyến của môi trường thương mại toàn cầu mới.
Những động thái mới này cũng làm nổi bật những thách thức đặt ra đối với ông Trump khi ông bảo vệ chính sách thương mại "Nước Mỹ trước tiên" của mình trong bài phát biểu trước những người chủ trương toàn cầu hóa tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới ở Davos.
Các quan chức Mỹ cho biết song song với việc gia tăng những chính sách thương mại quyết đoán trong vài tuần tới, họ cũng sẽ tìm cách thuyết phục các đồng minh đang hoài nghi rằng những hành động của họ là nhằm mục đích cải thiện hệ thống kinh tế quốc tế, chứ không phải phá hủy nó. Thông điệp ngầm là: Nước Mỹ không từ bỏ mà cũng không chiến đấu với các đối tác thương mại.
Tuy nhiên, sẽ khó có thể thuyết phục các đồng minh tin rằng "Nước Mỹ trước tiên" không có nghĩa là chủ nghĩa biệt lập và chủ nghĩa bảo hộ. Nguy cơ là các nước khác sẽ trả đũa các nhà sản xuất Mỹ bằng những biện pháp trừng phạt của riêng mình và tăng cường những hiệp định thương mại mới mà không cần Mỹ.
Trên thực tế, chính sách thương mại mới của ông Trump bao hàm ba nội dung chủ chốt, và trong tuần này từng nội dung đã được thúc đẩy dưới những hình thái khác nhau.
Trước hết là tăng cường các biện pháp như áp đặt thuế quan nhằm bảo vệ các nhà sản xuất tấm năng lượng Mặt Trời và máy giặt của Mỹ. Các quan chức chính quyền cho biết sẽ còn nhiều biện pháp bảo hộ như vậy được ban hành, cụ thể là đang xem xét hành động trong lĩnh vực nhôm và thép.
Thứ hai là rút khỏi các hiệp định thương mại được đàm phán bởi các chính quyền trước đó, như Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP).
Phái đoàn hùng hậu gồm các nhà đàm phán thương mại Mỹ đã có mặt ở Montreal để hối thúc Canada và Mexico có sự nhượng bộ nhằm "tái cân bằng" Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) theo cách đưa hoạt động chế tạo từ Mexico trở lại Mỹ.
Thứ ba là cải tổ Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), cơ quan giám sát hệ thống thương mại thế giới kể từ năm 1995. Các quan chức của ông Trump cho rằng cơ quan đặt tại Geneva quá thường xuyên đưa ra những phán quyết đi ngược lại lợi ích của Mỹ, không hành động đủ để chế ngự hệ thống thương mại được nhà nước "chống lưng" của Trung Quốc.
Để đạt được mục đích của mình, Mỹ đang cản trở các cuộc bổ nhiệm tòa án WTO vốn chịu trách nhiệm phân xử các tranh chấp thương mại giữa các thành viên - một động thái có nguy cơ làm tê liệt hệ thống pháp lý thương mại của thế giới.
Tại một cuộc họp căng thẳng của các quan chức thương mại thế giới ở Geneva hôm 21/1, Mexico đã đưa ra đề xuất, nhận được sự tán thành của gần 60 thành viên, yêu cầu Mỹ chấm dứt sự "phá đám" này.
18 đại biểu - trong đó có những người đến từ Canada, châu Âu, và Trung Quốc - đã lên tiếng phát biểu ủng hộ đề xuất trên, một người còn cảnh báo về những "hậu quả nghiêm trọng" đối với WTO. Đại diện của Mỹ đã từ chối nhượng bộ.
Trong khi chính quyền thúc đẩy ba nội dung kể trên, các quan chức "ra rả" những thông điệp về cách thức họ giải thích với các đồng minh và đối tác thương mại về những thay đổi quan trọng trong chính sách kinh tế quốc tế của Mỹ.
Đơn cử như điệp khúc: "Chúng tôi không quay lưng với hệ thống hiện này, chúng tôi chỉ muốn nói rằng hệ thống này cần phải được cải tổ để tồn tại", một quan chức thương mại của Nhà Trắng nói. "Và nếu có đều gì xảy ra, thì chính chúng tôi là những người cứu hệ thống đó". Ngày 22/1, ông Trump tuyên bố: "Sẽ không có chiến tranh thương mại".
Trên thực tế, nhiều đối tác thương mại ủng hộ một khía cạnh trong những chỉ trích của chính quyền Trump, đó là WTO không hành động đủ để đối phó với chính sách công nghiệp được chính phủ "chống lưng" của Bắc Kinh.
Chính sách này đã giúp kích thích nhập khẩu của Trung Quốc, và thị phần ngày càng lớn của nước này đã phá hủy các ngành công nghiệp sống còn của những nước khác, từ thép cho tới bán dẫn. Cả Liên minh châu Âu (EU) lẫn Nhật Bản gần đây đều gia nhập nỗ lực của Mỹ buộc WTO phải gây áp lực trực tiếp hơn lên Trung Quốc.
Tuy nhiên, thách thức của Mỹ là tránh chọc giận những quốc gia là đối tượng bị Washington dựng lên những rào cản thương mại mới với hoặc rút khỏi những hiệp định thương mại lâu năm với họ.
Cho tới nay, chưa có nước nào chấp nhận đề nghị của ông Trump về việc đàm phán những thỏa thuận song phương mới, và nhiều nước, trong đó có cả các thành viên TPP, đã lựa chọn ký kết những thỏa thuận mới với các đối tác khác.
Kể từ khi ông Trump nhậm chức, EU đã đẩy nhanh chiến dịch ký kết những hiệp định thương mại tự do mới trên toàn thế giới, tìm cách lấp đầy thứ mà họ xem là lỗ hổng mới trong việc thúc đẩy các hiệp định mở cửa thị trường.
Trong khi các cuộc đàm phán Mỹ-EU được phát động dưới thời Tổng thống Barack Obama đã bị ngưng trệ dưới thời ông Trump, năm ngoái EU đã thực thi những hiệp định mới với Nhật Bản và Canada.
Năm nay, EU đang tìm cách đạt được những thỏa thuận về giảm thuế quan và mở cửa thị trường mới từ Mexico tới Chile. EU cũng đang đàm phán một hiệp định thương mại với khối Mercosur bao gồm Argentina, Brazil, Paraguay và Uruguay. Trong khi đó, cả Canada lẫn Mexico đã ký kết hiệp định TPP mới, với việc một số quan chức xem đây là giải pháp thay thế cho NAFTA một khi hiệp định này sụp đổ.
Việc Mỹ rút khỏi TPP và chủ trương đàm phán cứng rắn đối với NAFTA đã "buộc các chính phủ và cổ đông trên toàn khu vực đánh giá lại sự phụ thuộc của họ vào sự lãnh đạo kinh tế của Mỹ và thị trường Mỹ", Viện Chính sách Asia Society viết như vậy trong một báo cáo gần đây.
Báo cáo cho biết thêm các đồng minh của Mỹ "đang tích cực lên những nỗ lực dự phòng cho... việc thúc đẩy tự do hóa thương mại và đầu tư mà không có Mỹ".