Khách quan, minh bạch và bảo đảm quyền lợi của các bên
Tại Phiên họp thứ 25 (ngày 13/7/2018), Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến, thống nhất về 3 nội dung gồm: Cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập; đối tượng kê khai tài sản, thu nhập và phòng, chống tham nhũng khu vực ngoài nhà nước.
Nội dung về xử lý tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được hợp lý về nguồn gốc (Điều 57), do còn có nhiều ý kiến khác nhau, Ủy ban Thường vụ Quốc hội giao Cơ quan chủ trì thẩm tra phối hợp với Cơ quan trình dự án và các cơ quan hữu quan tiếp tục cân nhắc, nghiên cứu để lựa chọn phương án tối ưu, có căn cứ, phù hợp với thực tiễn, báo cáo xin ý kiến các cấp có thẩm quyền trước khi trình Quốc hội thông qua.
Phiên họp thứ 26 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội thảo luận và cho ý kiến (lần 2) về một số vấn đề còn ý kiến khác nhau của dự án Luật Phòng, chống tham nhũng (sửa đổi). Ảnh: TTXVN
Ngày 23/7/2018, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân chủ trì làm việc với lãnh đạo các cơ quan hữu quan để thảo luận về phương án xử lý tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được hợp lý về nguồn gốc.
Tại cuộc họp, các cơ quan tham dự đã thống nhất bổ sung thêm phương án xác lập quyền sở hữu của Nhà nước tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc theo thủ tục giải quyết vụ việc, vụ án dân sự tại Tòa án để xin ý kiến Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Bộ Chính trị và báo cáo Quốc hội.
Như vậy, hiện có 3 phương án được đề xuất về xử lý tài sản, thu nhập không giải trình được hợp lý về nguồn gốc (Điều 57). Phương án 1 là thu thuế thu nhập cá nhân. Phương án 2 là xử phạt hành chính đối với hành vi kê khai không trung thực, không minh bạch trong giải trình nguồn gốc tài sản, thu nhập. Phương án 3 là xác lập quyền sở hữu của Nhà nước đối với tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được hợp lý về nguồn gốc theo thủ tục tố tụng dân sự tại tòa án.
Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga cho biết, ưu điểm của phương án mới (phương án 3) là vừa thể hiện được thái độ mạnh mẽ của Nhà nước đối với tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc; giải quyết được những vướng mắc trong kiểm soát tài sản, thu nhập của Luật Phòng, chống tham nhũng hiện hành; góp phần khuyến khích sự minh bạch trong kê khai tài sản, thu nhập.
Đồng thời, để bảo đảm được tính khách quan, minh bạch và bảo đảm quyền lợi của các bên, việc phán quyết tính hợp lý của việc giải trình, xác lập sở hữu đối với tài sản, thu nhập tăng thêm phải do Tòa án quyết định thông qua thủ tục tố tụng dân sự, có tranh tụng, đối đáp công khai, có sự tham gia của luật sư, người bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của các bên, bảo đảm tính dân chủ, thận trọng, khách quan. Đây cũng là hình thức xử lý mà nhiều nước trên thế giới đang áp dụng.
Ưu điểm nữa của phương án này là không phải sửa đổi pháp luật về dân sự và pháp luật về tố tụng dân sự. Về trách nhiệm chứng minh, phương án này không mâu thuẫn với quy định về trách nhiệm chứng minh trong tố tụng dân sự (đa số các trường hợp, nghĩa vụ chứng minh thuộc về người khởi kiện).
Bởi vì Luật Phòng, chống tham nhũng hiện hành quy định người có nghĩa vụ kê khai phải có tránh nhiệm giải trình về nguồn gốc tài sản, thu nhập tăng thêm và quy định này tiếp tục được kế thừa trong dự thảo Luật. Mặt khác, cơ quan kiểm soát tài sản, thu nhập vẫn phải có trách nhiệm chứng minh tính không hợp lý trong việc giải trình về nguồn gốc tài sản, thu nhập tăng thêm của người có nghĩa vụ kê khai.
Như vậy, trong quá trình tranh tụng, Tòa án phán quyết về tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc thì tài sản, thu nhập tăng thêm đó thuộc sở hữu của Nhà nước.
Qua cân nhắc kỹ ưu điểm, nhược điểm của từng phương án, Ủy ban Tư pháp và Cơ quan trình dự án thấy rằng phương án 2 (xử phạt hành chính) có nhiều yếu tố bất hợp lý nên đề nghị không lựa chọn.
Đối với phương án 1 và phương án 3, các cơ quan đề nghị lựa chọn phương án 3 là xác lập quyền sở hữu của Nhà nước đối với tài sản, thu nhập tăng thêm mà người có nghĩa vụ kê khai không giải trình được hợp lý về nguồn gốc thông qua thủ tục giải quyết tại Tòa án; bổ sung quy định để giải thích khái niệm “giải trình không hợp lý về nguồn gốc tài sản, thu nhập tăng thêm” tại khoản 9 Điều 3 của dự thảo Luật.
Tài sản do tham nhũng phải tịch thu 100%
Phát biểu tại phiên họp, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân lưu ý, dự thảo Luật cần thể hiện rõ ý: Chỉ sau khi toà án xem xét, đưa ra phán quyết mới xác lập quyền sở hữu Nhà nước đối với tài sản, thu nhập tăng thêm không giải trình được hợp lý về nguồn gốc.
Phó Trưởng Ban Nội chính Trung ương Nguyễn Thái Học băn khoăn về tính khả thi của phương án mới được đưa ra (phương án 3). Ông Học cho rằng, phương án này là tiến bộ, nhưng cơ quan quản lý, kiểm soát tài sản, thu nhập của ta ít tính độc lập, năng lực lại có hạn; liệu có "dám” yêu cầu đưa vụ việc về tài sản của các đồng chí lãnh đạo ra tòa không?
Ban Nội chính Trung ương cũng không ủng hộ phương án đánh thuế (phương án 1), vì như vậy thừa nhận tài sản không giải trình được là hợp pháp và đề nghị chọn phương án 2 vì phương án này thể hiện được tính nghiêm minh của luật pháp đối với những cán bộ Nhà nước thiếu trung thực trong kê khai tài sản.
Kết luận phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu nhấn mạnh, đây là dự án luật quan trọng, dự kiến sẽ được thông qua tại Kỳ họp thứ 6, để giải quyết những vấn đề vướng mắc, bất cập của Luật Phòng, chống tham nhũng hiện hành, đáp ứng yêu cầu cụ thể hóa nghị quyết của Trung ương về phòng chống tham nhũng.
Đối với việc xử lý tài sản, thu nhập tăng thêm không chứng minh được nguồn gốc còn nhiều ý kiến khác nhau. Tuy nhiên, qua quá trình thảo luận đề nghị rút lại còn hai phương án gồm: Phương án 1 là giải quyết ra tòa án bằng tố tụng dân sự, coi tài sản thu nhập tăng thêm không giải trình được nguồn gốc phải qua tòa án để tòa phán quyết, theo trình tự tố tụng dân sự, có tranh tụng, luật sư. Trên cơ sở hồ sơ, tài liệu chứng cứ, Tòa sẽ phán quyết tài sản đó thuộc người có tài sản hay thuộc sở hữu Nhà nước. Phương án 2 là thu thuế, trong trường hợp phải đóng thuế mà trốn thuế sẽ xử lý hình sự.
Phó Chủ tịch Quốc hội Uông Chu Lưu khẳng định: “Dù chọn phương án nào, dự án luật phải thống nhất nguyên tắc là tài sản do tham nhũng mà có và có nguồn gốc tham nhũng phải tịch thu 100%. Luật phải đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng chống tham nhũng, nhưng bảo đảm phù hợp với tình hình kinh tế xã hội của nước ta”./.
>>> Phó Thủ tướng Trương Hòa Bình: Thanh tra phải chỉ ra đúng bản chất sự việc