Toàn cảnh vòng đàm phán đầu tiên giữa đại diện Liên minh châu Âu (EU) và Anh về mối quan hệ song phương hậu Brexit. Ảnh: AFP/TTXVN

Đó là cuộc khủng hoảng Brexit mới, một cuộc khủng hoảng có thể khiến các cuộc đàm phán giữa London và Brussels thất bại trong tháng 5 hoặc tháng 6/2020.

* Đàm phán “dậm chân tại chỗ”

Cuối tuần trước, Ủy viên phụ trách thương mại của Liên minh châu Âu (EU) Phil Hogan đã cảnh báo Anh rằng họ cần phải đẩy nhanh công việc nếu muốn đạt được một thỏa thuận vào cuối năm nay.

Tuy nhiên, với vòng đàm phán mới diễn ra từ đầu tuần đến cuối tuần và được cho là sẽ không đạt được tiến bộ lớn, việc xem xét những vấn đề còn tồn đọng là điều có ý nghĩa then chốt.

Cả hai bên đều cho rằng hầu như không có một tiến bộ nào kể từ khi các cuộc đàm phán cho một thỏa thuận thương mại mới bắt đầu diễn ra vào tháng 3/2020.

Vẫn còn những khoảng cách rất lớn về quan điểm, chẳng hạn như đòi hỏi của EU đối với việc đảm bảo cạnh tranh công bằng (cái gọi là các điều khoản về “sân chơi bình đẳng”) đã bị Anh bác bỏ, chính sách ngư nghiệp, những đảm bảo đối với việc bảo vệ dữ liệu cá nhân, yêu cầu của Anh được quyền liên tục tiếp cận cơ sở dữ liệu cảnh sát và biên giới của EU hay Cơ chế Thông tin khối Schengen…

Trong khi EU cũng cần thể hiện sự thỏa hiệp hơn nữa, thì Chính phủ Anh dường như thiếu linh hoạt trong đường hướng của mình. Chính phủ Anh, ít nhất cho đến nay, đã loại bỏ khả năng gia hạn thời kỳ chuyển tiếp vào cuối năm, kể cả khi Brussels yêu cầu để giảm bớt sức nóng chính trị của vấn đề này tại “xứ sở sương mù”. 

Các đảng đối lập, trong đó có đảng Dân chủ Tự do và đảng Dân tộc Scotland đã kêu gọi Thủ tướng Boris Johnson gia hạn thời kỳ chuyển tiếp đến sau tháng 12 năm nay. Ngoài ra, ngay sau khi trở thành lãnh đạo Công đảng vào tháng trước, ông Keir Starmer nói rằng Anh cần phải kéo dài các cuộc đàm phán sau tháng 12. 

Cùng quan điểm này, hầu hết các cuộc thăm dò dư luận đều cho thấy người dân Anh ủng hộ việc gia hạn do tình hình dịch bệnh. Chẳng hạn, một cuộc khảo sát của Focaldata cho thấy 66% số người được hỏi ủng hộ việc trì hoãn, trong đó có 48% cử tri của đảng Bảo thủ và 45% người ủng hộ đảng Brexit. 

Có ít nhất 3 cách giải thích cho lập trường của ekip Thủ tướng Johnson. Thứ nhất, đây là lập trường mang tính chiến thuật nhằm khiến EU tin rằng London không quan tâm đến việc liệu có đạt được một thỏa thuận hay không.

Từ đó London hy vọng rằng có thể đạt được thỏa thuận tốt hơn theo những điều kiện của Anh. Thứ hai, ekip của ông Johnson muốn kết quả “không thỏa thuận” hơn để cho thấy sự tách khỏi EU càng xa càng tốt về chính trị.

Tuy nhiên, sau đó hai bên có thể giảm bớt căng thẳng bằng việc đạt được các thỏa thuận phụ trong những lĩnh vực mà Anh ưu tiên như năng lượng và hàng không. Cách giải thích thứ ba – hành động đó mang tính chiến thuật.

Với việc Anh không có ý định ký theo những điều kiện mà EU đưa ra, và với khả năng suy thoái kinh tế do cuộc khủng hoảng COVID-19 gây ra mà theo dự báo của Ngân hàng trung ương Anh (BoE) là tồi tệ nhất kể từ năm 1707, việc dựa vào các điều kiện của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) là một triển vọng ít làm nản lòng hơn. 

Ông Phil Hogan dường như nghiêng về cách giải thích thứ ba. Theo ông, các chính trị gia và Chính phủ Anh chắc chắn sẽ quyết định đổ lỗi cho COVID-19 về tất cả hậu quả của Brexit và họ không muốn kéo dài các cuộc đàm phán sang năm 2021 bởi COVID-19 là cơ hội để họ có thể đổ lỗi mọi thứ.

Đánh giá thẳng thắn này của ông Phil Hogan đã bị Chính quyền Anh bác bỏ. Tuy nhiên, trừ khi Anh từ bỏ lập trường võ đoán không gia hạn giai đoạn chuyển tiếp của mình, quan điểm của ông Hogan là một đánh giá đáng tin cậy về những động cơ thực sự của Chính phủ Anh.

* Một cuộc khủng hoảng mới?

Ngay trước khi cuộc khủng hoảng COVID-19 bắt đầu, giai đoạn 10 tháng từ tháng 3 đến tháng 12 là không đủ để nhất trí về những điều mà nhà đàm phán hàng đầu của EU Michel Barnier gọi là thỏa thuận thương mại cốt lõi Anh-EU.

Ngày càng có khả năng xảy ra một cuộc khủng hoảng mới vào tháng tới, thời điểm mà cả hai bên cần quyết định có gia hạn thời kỳ chuyển tiếp đến năm 2021 hay không. Vì vậy sức ép ngày càng gia tăng đối với cả hai bên, với triển vọng một Brexit không thỏa thuận là rất lớn. 

Nếu kịch bản không thỏa thuận đó xảy ra, đặc biệt là trong sự thiếu vắng bất kỳ thỏa thuận phụ nào, cả Brussels và London gần như chắc chắn cần quay trở lại bàn đàm phán trong những tháng sau đó, nhưng với một loạt động cơ mới.

Các cuộc thảo luận theo kịch bản này có thể kéo dài hơn đáng kể so với khi nếu ông Johnson đã đảm bảo được một thỏa thuận trong giai đoạn chuyển tiếp. Khi đó, tiến trình đàm phán có thể khó khăn hơn rất nhiều, với tình trạng bế tắc như trước đây. 

Một nhân tố có thể làm cho việc hoàn tất một thỏa thuận trở nên khó khăn hơn là ngoài việc tiến trình chuyển tiếp chỉ đòi hỏi đa số các nước phê chuẩn, một thỏa thuận muốn đạt được cần phải có sự nhất trí của cả 27 nước thành viên EU (EU-27). Quả thực, khả năng chỉ một nước EU cản trở thỏa thuận là rủi ro then chốt đối với cả Brussels và London. 

Rủi ro vẫn rất lớn không chỉ đối với Anh mà còn cả EU vốn có thể bị hủy hoại bởi một Brexit không thỏa thuận. Sự ra đi êm đẹp hơn giờ đây cần một chiến lược và tư duy rõ ràng, gắn kết và thận trọng đối với tất cả các bên để London, Brussels và EU-27 có thể tiến tới một mối quan hệ đối tác mang tính xây dựng mới, đồng thời có thể hy vọng đem lại những lợi ích đáng kể cho cả hai bên vào thời điểm xảy ra dịch bệnh COVID-19 này./.