Cam kết tài chính cho khí hậu toàn cầu đang lung lay

Các nước chủ trì Hội nghị lần thứ 30 Các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP30) lo ngại những tổ chức cho vay quốc tế đang rút lui khỏi cam kết hỗ trợ tài chính giúp các nước đang phát triển ứng phó với tình trạng biến đổi khí hậu.

Azerbaijan và Brazil– hai nước đồng tổ chức COP30 – đã khởi động một sáng kiến huy động đóng góp từ các tổ chức tài chính quốc tế. Tuy nhiên, theo Chủ tịch COP29 Mukhtar Babayev, đến nay mới chỉ có hai đơn vị là Ngân hàng Phát triển châu Phi và Ngân hàng Phát triển Liên Mỹ đưa ra phản hồi, cho thấy mức độ hưởng ứng còn rất hạn chế.

Phát biểu tại hội nghị thượng đỉnh cấp cao về khí hậu ở Bonn (Đức) tuần này, ông Babayev kêu gọi cộng đồng quốc tế khẩn trương vào cuộc, đồng thời cảnh báo môi trường địa chính trị bất ổn hiện nay đang làm chệch hướng vai trò của nhiều quốc gia chủ chốt trong việc thu hẹp khoảng cách tài chính khí hậu.

Trước đó, đoàn đàm phán của Azerbaijan từng đến Washington (Mỹ) dự kỳ họp mùa Xuân của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) hồi tháng 4/2025 để vận động tài chính khí hậu, song nhận thấy các tổ chức này “rất miễn cưỡng khi đề cập đến vấn đề khí hậu”.

Trong khi các ngân hàng phát triển từng cam kết tăng tài trợ cho những nỗ lực thích ứng và giảm nhẹ biến đổi khí hậu, xu hướng hiện nay cho thấy sự thụt lùi đáng lo ngại. Giới phân tích cảnh báo điều này có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng lực phục hồi của các nước đang phát triển và cản trở đầu tư vào năng lượng tái tạo.

Theo các nghiên cứu, các nước đang phát triển (không bao gồm Trung Quốc) sẽ cần khoảng 1.300 tỷ USD mỗi năm vào năm 2035 để thực hiện chuyển đổi xanh và ứng phó với thiên tai ngày càng nghiêm trọng. Trong khi đó, tại COP29 năm 2024, các nước phát triển mới chỉ nhất trí tăng cam kết tài chính khí hậu lên 300 tỷ USD mỗi năm từ 2035 – mức còn cách rất xa nhu cầu thực tế.

Đầu tháng 5/2025, Chủ tịch COP30 Andre Correa do Lago đã kêu gọi xây dựng cơ chế quản lý khí hậu toàn cầu mới nhằm thúc đẩy việc thực hiện các cam kết khí hậu hiện có và hướng tới kỷ nguyên mới của sự thịnh vượng bền vững.

Trong thư ngỏ gửi tới gần 200 quốc gia tham dự COP30, Chủ tịch Correa do Lago cho rằng Đại hội đồng Liên hợp quốc (LHQ) cần trở thành diễn đàn thảo luận mô hình quản trị khí hậu mới, với đề xuất thành lập một "Hội đồng biến đổi khí hậu của LHQ". Đây là ý tưởng được Tổng thống Brazil Luiz Inácio Lula da Silva đưa ra lần đầu tại Hội nghị Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20) vào năm 2023. Mục tiêu là xây dựng một cơ chế thể chế mạnh mẽ hơn để hỗ trợ các quốc gia thực hiện hiệu quả Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu 2015, thay vì chỉ tiếp tục đàm phán những cam kết mới.

Còn theo báo cáo gần đây của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) và Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP), các mục tiêu khí hậu tham vọng, nếu được xây dựng và triển khai hiệu quả, không những giúp giảm phát thải khí nhà kính mà còn có thể mang lại tăng trưởng kinh tế, giảm nghèo, tăng cường an ninh năng lượng và cải thiện sức khỏe cộng đồng.

Báo cáo có tiêu đề “Đầu tư vào khí hậu cho tăng trưởng và phát triển: Tăng cường các cam kết quốc gia tự xác định” nhấn mạnh rằng việc điều chỉnh chính sách khí hậu phù hợp với các ưu tiên kinh tế - xã hội sẽ tạo ra cơ hội phát triển bền vững, thúc đẩy đầu tư và hỗ trợ quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế phát thải thấp.

OECD và UNDP cho biết, trong thập niên qua, hành động khí hậu đã có tiến triển rõ rệt: đầu tư vào năng lượng sạch đã vượt qua năng lượng hóa thạch, trong khi các cam kết trung hòa carbon hiện bao phủ gần 90% nền kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, báo cáo cũng lưu ý rằng các nỗ lực hiện tại vẫn chưa đủ để đạt được các mục tiêu của Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu năm 2015, đồng thời kêu gọi các quốc gia đẩy mạnh cam kết và hành động.

Theo mô hình tính toán của OECD, nếu các quốc gia triển khai những đóng góp do quốc gia tự xác định (NDC) một cách toàn diện và tham vọng hơn, Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu có thể tăng thêm khoảng 3% vào năm 2050 so với kịch bản duy trì chính sách hiện tại. Đến năm 2100, mức tăng có thể lên tới 13%.

Báo cáo cũng cảnh báo rằng các mô hình hiện tại có thể đánh giá thấp lợi ích kinh tế dài hạn của hành động khí hậu, do chưa tính đến những thiệt hại kinh tế - xã hội nghiêm trọng nếu các điểm giới hạn khí hậu bị vượt ngưỡng, như băng tan tại hai cực hoặc thay đổi dòng hải lưu, có thể gây ra những biến đổi không thể đảo ngược của hệ thống khí hậu toàn cầu.

Bên cạnh tác động tích cực tới GDP, hành động khí hậu hiệu quả còn có thể mang lại lợi ích xã hội rộng lớn. Báo cáo ước tính, nếu lồng ghép chính sách khí hậu và phát triển, khoảng 20% dân số hiện sống trong nghèo cùng cực có thể cải thiện đáng kể mức sống vào năm 2050.

Trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với tình trạng khí thải nhà kính (GHG) ngày càng gia tăng, mô hình kinh tế tuần hoàn được xem là một giải pháp tiềm năng. Trong khi đó, trái ngược với mô hình kinh tế truyền thống, vốn bị chỉ trích vì các hoạt động sản xuất và tiêu dùng không bền vững, kinh tế tuần hoàn mang đến hướng đi bền vững hơn.

Mô hình kinh tế truyền thống, tuy có thể đem lại lợi ích ngắn hạn cho doanh nghiệp, lại có thể tác động tiêu cực trong dài hạn. Nguyên nhân là do mô hình này đẩy nhanh tốc độ cạn kiệt tài nguyên, từ đó làm suy yếu chính các doanh nghiệp và nền kinh tế. Theo Giáo sư Ahmad Ibrahim từ Đại học Malaya, kinh tế tuần hoàn tập trung vào việc giảm thiểu sự lãng phí các nguồn tài nguyên quý giá như năng lượng, nước và nguyên liệu thô, đồng thời hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng không (Net zero).