Giải pháp nào cho khủng hoảng nguồn cung linh kiện ô tô ở khu vực Đông Nam Á?

Sản lượng năm 2021 của Toyota dự kiến sụt giảm mạnh. Ảnh: AFP/TTXVN

Tại Hội nghị Bộ trưởng Kinh tế Thương mại ASEAN-Nhật Bản lần thứ 27 được tổ chức trực tuyến, Bộ trưởng Kinh tế thương mại và Công nghiệp Nhật Bản Hiroshi Kajiyama đã thể hiện sự quan ngại đối với việc “chuỗi cung ứng xuất hiện hiện tượng đứt gãy”.
Việc biến thể Delta của virus SARS-CoV-2 đang hoành hành mạnh mẽ ở khu vực Đông Nam Á đã buộc chính phủ một số nước trong Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) thực hiện các biện pháp hạn chế sản xuất đối với ngành chế tạo, khiến nguồn cung của một số linh kiện ô tô bị thiếu hụt. Không ít nhà máy lắp ráp ô tô khắp nơi trên thế rơi vào tình trạng ngưng sản xuất. 
Chịu ảnh hưởng lớn nhất trong số này là Toyota, thương hiệu có doanh số bán hàng cao nhất năm 2020, với 9,53 triệu chiếc. Giữa tháng 7/2021, Toyota tuyên bố ngừng hoạt động một dây chuyền sản xuất của một nhà máy ở Nhật Bản, do nguồn cung linh kiện ở Đông Nam Á không đáp ứng được nhu cầu. Không lâu sau đó, nhà sản xuất này tiếp tục tuyên bố mở rộng quy mô ngừng hoạt động.
Trong giai đoạn tháng 8-9/2021, tổng cộng có 27/28 dây chuyển sản xuất của 14 nhà máy lắp ráp ô tô ở Nhật Bản của Toyota ngừng hoạt động, khiến sản lượng ô tô giảm mạnh. Trước tình trạnh này, dự kiến sản lượng năm 2021 của Toyota sẽ giảm từ 9,3 triệu chiếc xuống còn 9 triệu chiếc trên phạm vi toàn cầu.
Tương tự Toyota, các hãng sản xuất ô tô khác của Nhật Bản cũng lần lượt rơi vào trạng thái ngừng sản xuất sau mùa Xuân năm 2021. Sau tháng Ba, Honda bắt đầu ngưng sản xuất tại nhà máy Sayama. Tính đến tháng 6/2021, tập đoàn này đã tạm ngưng hoạt động đối với 4 dây chuyền sản xuất ở ba nhà máy trong nước. Nissan cũng điều chỉnh sản xuất đối với ba nhà máy trong nước giai đoạn tháng 3-4/2021.

Tình trạng thiếu nguồn cung linh kiện khiến hoạt động sản xuất bị đình trệ không những tác động đến những nhà sản xuất ô tô thông thường, mà còn gây ảnh hưởng đến các nhà sản xuất ô tô hạng nhẹ, xe tải và xe buýt công cộng.

Việc giảm sản lượng của những doanh nghiệp lắp rắp sau cùng sẽ ảnh hưởng đến tất cả các doanh nghiệp tham gia vào chuỗi sản xuất này. Theo số liệu của Hệ thống quản lý cơ sở dữ liệu Empire (Ecms), các công ty thuê ngoài của Toyota lên đến 41.427 cơ sở. Trong đó, các công ty ký hợp đồng sản xuất có 22.310 cơ sở. 

Trong khi đó, nếu bao gồm các địa điểm sản xuất ở nước ngoài, thì mức độ ảnh hưởng sẽ lớn hơn. Không ít hãng ô tô, linh kiện ô tô coi Đông Nam Á là căn cứ sản xuất và xuất khẩu toàn cầu. Năm 2020, ASEAN xếp thứ tám thế giới về xuất khẩu linh kiện ô tô.

Xét theo nước xuất khẩu, Nhật Bản đứng đầu với thị phần 17,8%, tiếp đó là Mỹ 15,4% và Trung Quốc 10,2%. Bên cạnh đó, những linh kiện này còn xuất khẩu sang Nam Phi, Mexico và Argentina của Trung Nam Mỹ. Có thể thấy, cuộc khủng nguồn cung bùng phát ở Đông Nam Á đã lan rộng ra toàn cầu. 

Trong số các hãng sản xuất ô tô của Nhật Bản, Toyota đặc biệt nỗ lực xây dựng hệ thống sản xuất thay thế và nỗ lực “trực quan hóa dữ liệu” về mạng lưới cung cấp, để tạo ra mạng lưới cung cấp linh hoạt nhất. Dựa trên kinh nghiệm của trận động đất ở phía Đông Nhật Bản và lũ lụt ở Thái Lan năm 2011, năm 2013, Toyota đã thiết lập cơ sở dữ liệu mạng cung ứng RESCUE, có khả năng cung cấp dữ liệu giao dịch của khoảng 400.000 linh kiện ô tô các loại và 10 giao dịch nhiều nhất.   

Trước đó, chỉ riêng việc nắm bắt chủng loại và số lượng linh kiện thiếu hụt đã mất thời gian mấy tháng. Thông qua RESCUE, người dùng có thể nắm vững và nghiên cứu đối sách chỉ trong một ngày. Mặc dù vậy, Toyota cũng không thể tránh khỏi cuộc khủng hoảng nguồn cung của Đông Nam Á lần này.  

Sau mùa Xuân năm 2021, biến thể Delta bắt đầu hoành hành mạnh ở các nước Đông Nam Á, số người lây nhiễm ở những quốc gia vốn kiểm soát dịch rất tốt cũng tăng mạnh.

Trong khi đó, chính sách của một số nước trước đó chủ yếu là hạn chế đối với cá nhân, đồng thời duy trì ngành sản xuất để tránh ảnh hưởng đến nền kinh tế. Tuy nhiên, sau khi dịch bệnh lan rộng, một số quốc gia đã đưa ra các biện pháp hạn chế liên quan đến hoạt động sản xuất, khiến công suất của các doanh nghiệp sản xuất linh kiện ô tô sụt giảm, dẫn đến cuộc khủng hoảng nguồn cung.

Cụ thể, Malaysia đã thực hiện các biện pháp phong tỏa vào tháng 6 năm nay, ngoại trừ các ngành công nghiệp được chính phủ coi là không thể thiếu, nước này đã hạn chế đáng kể các hoạt động sản xuất, bao gồm làm việc ở nhà máy. Trong lĩnh vực ô tô, tỷ lệ làm việc tối đa được phép chỉ 10%.

Khủng hoảng nguồn cung xuất phát từ Đông Nam Á đã làm bộc lộ những rủi ro sản xuất tập trung của khu vực này. Một hậu quả không mong muốn đó là nếu những điều này được xem như rủi ro, các công ty có thể lựa chọn tránh sản xuất ở những quốc gia này trong tương lai. Trước bối cảnh đó, các chính phủ nên có đối thoại trực tiếp với nhà đầu tư để tìm kiếm sự hiểu biết lẫn nhau và khôi phục lòng tin./.