Gỡ thẻ vàng cho thủy sản Việt Nam: Bài học từ các nước bạn. Ảnh: TTXVN
Như vậy là sau 6 tháng tích cực triển khai các biện pháp nhằm đẩy mạnh cuộc chiến chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo theo quy định (IUU), Việt Nam đứng trước cơ hội được tháo bỏ thẻ vàng đang đe dọa đến một trong những ngành công nghiệp “xương sống” của mình.
Việt Nam không phải là duy nhất
Quy định về IUU được EU ban hành vào năm 2008 và có hiệu lực từ năm 2010 nhằm phòng ngừa, ngăn chặn và loại bỏ mọi hoạt động đánh bắt cá IUU. Thông thường, các quốc gia đánh bắt cá IUU sẽ bị phạt thẻ vàng cảnh cáo trong vòng 6 tháng.
Trong trường hợp những quốc gia này không có biện pháp khắc phục phù hợp thì có nguy cơ nhận thẻ đỏ, đồng nghĩa với việc bị cấm xuất khẩu thủy sản vào EU - thị trường nhập khẩu thủy sản lớn nhất thế giới.
Nếu nhìn về quá khứ thì Việt Nam không phải quốc gia duy nhất bị EU “tuýt còi” vì IUU. Trước đây, đã từng có nhiều quốc gia trên thế giới phải nhận thẻ vàng, thậm chí thẻ đỏ từ EU, do đánh bắt cá bất hợp pháp, không có báo cáo và không được quản lý.
Cụ thể, theo Tổng cục Thuỷ sản Việt Nam, đến nay đã có 25 quốc gia, vùng lãnh thổ từng bị EU áp dụng biện pháp phạt thẻ; trong đó có 6 quốc gia đã phải nhận thẻ đỏ.
Trong khu vực ASEAN, Campuchia đã nhận thẻ đỏ từ EU từ tháng 3/2014, Philippines nhận thẻ vàng vào tháng 6/2014 nhưng đã được xóa chỉ 10 tháng sau đó nhờ vào việc tuân thủ các quy định đánh bắt thủy sản của luật pháp quốc tế. Ngoài ra, cũng do đánh bắt cá trái phép tràn lan, Thái Lan cũng nhận thẻ vàng từ EU vào tháng 4/2015.
Hướng tới phát triển bền vững
Việc nhận thẻ vàng trong hoạt động giao thương thủy sản từ phía EU là không hề dễ dàng đối với Việt Nam, khi những ảnh hưởng có thể cảm nhận ngay như xuất khẩu giảm sút, gia tăng chi phí kiểm tra, lưu kho hay trong dài hạn là gây tác động tiêu cực đến tâm lý các nhà nhập khẩu lớn của Việt Nam tại những thị trường khác.
Tuy nhiên ở một góc nhìn khác, trao đổi với truyền thông về vấn đề thẻ vàng, Đại sứ EU tại Việt Nam Bruno Angelet lại cho hay: “Nhận được thẻ xanh là một điều tuyệt vời, nhưng cũng đừng xem thẻ vàng là một sự trừng phạt của EU. Hãy xem thẻ vàng là động lực giúp Việt Nam hiện đại hóa ngành thủy sản, nâng cao năng lực cạnh tranh tốt hơn so với các nước trong khu vực”.
Là một trong những quốc gia đã từng bị EU rút thẻ vàng vào năm 2014, Philippines đã rất nhanh chóng gỡ được chiếc thẻ này chỉ trong 10 tháng sau đó nhờ vào những nỗ lực rất cao của toàn bộ hệ thống chính trị. Cùng thời điểm với Philippines, Hàn Quốc cũng được EU “bật đèn xanh” cho xuất khẩu thủy sản.
Giải thích về quyết định gỡ bỏ chiếc thẻ vàng cảnh cáo đối với hai quốc gia châu Á, Ủy viên châu Âu về môi trường, các vấn đề hàng hải và thủy hải sản Karmenu Vella cho hay cả Hàn Quốc và Philippines đều đã có những hành động trách nhiệm trong việc sửa đổi, cải cách hệ thống pháp luật nhằm hướng tới một cách tiếp cận chủ động hơn trong cuộc chiến chống lại nạn đánh bắt cá bất hợp pháp.
Đặc biệt, phía EU thừa nhận Philipines rất có thiện chí hợp tác và đã bắt tay vào thực hiện một loạt cải cách nhằm nâng cấp hệ thống quản lý thủy sản để đến bây giờ hệ thống này đã có thể sánh ngang với luật quốc tế.
Những cải cách mà “quốc gia vạn đảo” này đưa ra tập trung vào 3 nội dung chính là: sửa đổi hệ thống khung pháp lý, trọng tâm là Luật Thủy sản và nâng mức xử phạt đối với hành vi vi phạm; cải tổ bộ máy quản lý nghề cá, tập trung vào tăng biên chế cho cơ quan thực thi pháp luật và tăng ngân sách cho thực thi pháp luật, kiểm soát các hoạt động khai thác trên biển; triển khai chương trình thực thi pháp luật, tập trung vào truy xuất nguồn gốc.
Bên cạnh đó, thông qua Cơ quan Nguồn lực thủy hải sản và Nông nghiệp Philippines (BFAR), Chính phủ vào thời điểm đó đã bắt đầu đào tạo thêm lính canh biển cũng như tiến hành thu mua các thiết bị giám sát và quản lý tàu thuyền.
Đặc biệt, BFAR đã lên khung kế hoạch tầm cỡ quốc gia, bao gồm những hành động nhằm chống lại tình trạng đánh bắt cá bất hợp pháp và quyết định không cấp giấy phép đánh bắt cá mới trong vòng 3 năm. Đây là quyết định mà các nhà hoạt động vì môi trường và thủy hải sản rất hoan nghênh.
Chủ tịch kiêm Giám đốc điều hành Quỹ Quốc tế Bảo vệ Thiên nhiên tại Philippines Joel Palma đã khẳng định: "Chúng tôi hoan nghênh BFAR và tất cả các bên liên quan vì thành công này, tuy nhiên chúng tôi sẽ không dừng lại ở đây. Chúng tôi đã tạo ra được một động lực để chuyển đổi ngành thủy sản của đất nước theo hướng bền vững hơn".
Trong khi đó, Tổ chức phi chính phủ Hòa bình xanh (Greenpeace) lại cảnh báo Manila cần đảm bảo bộ Luật thuỷ sản mới sau cải cách sẽ phục vụ cả lợi ích của ngư dân nhỏ, những người lâu nay đã phải chịu ảnh hưởng rất nhiều từ hoạt động đánh bắt cá bất hợp pháp.
Tại Thái Lan, quốc gia cũng đang phải vật lộn với chiếc thẻ vàng từ EU trong nhiều năm nay, tình hình cũng đã khả quan hơn khi phái đoàn Liên minh châu Âu (EU) bày tỏ sự hài lòng trước những nỗ lực và kết quả tích cực mà Bangkok đã đạt được trong việc đối phó với vấn đề IUU.
Trong đó, EU đặc biệt đánh giá cao việc Bangkok áp dụng hệ thống truy nguyên nguồn gốc hải sản và điều chỉnh một số quy định pháp luật nhằm hạn chế việc đánh bắt ngoài lãnh hải.
Bộ Nông nghiệp và Hợp tác xã Thái Lan đã huy động lực lượng đông đảo cán bộ về các địa phương để triển khai chiến dịch bồi dưỡng kiến thức, nâng cao hiểu biết và ý thức cho ngư dân, giáo dục nhận thức về sự điều tiết trong đánh bắt sẽ giúp duy trì hoạt động nghề cá một cách bền vững, từ đó đóng góp vào sự phát triển của ngành công nghiệp thủy sản Thái Lan.
Ngoài ra, việc tiến hành đăng ký lao động và quy định trả lương bằng tài khoản tín dụng cũng là những nỗ lực của Chính phủ Thái Lan nhằm giúp nâng cao mức sống và thu nhập của lao động nước ngoài.
Có thể nói, việc tái cơ cấu ngành hay liên kết hợp tác cùng hội nhập trong ngành thủy sản vừa là yêu cầu, vừa là động lực cho giai đoạn mới nhằm phát triển theo hướng bền vững và có trách nhiệm, chứ không chỉ đơn giản là câu chuyện đối phó với chiếc thẻ vàng của EU./.