Ngân hàng Phát triển BRICS giao dịch bằng đồng Nhân dân tệ. Ảnh: TTXVN
Trung Quốc nỗ lực mở rộng phạm vi ảnh hưởng của đồng nhân dân tệ (NDT) thông qua giao dịch hoán đổi tiền tệ.
Với hỗ trợ của các thành viên Nhóm các nền kinh tế mới nổi (BRICS) khác là Brazil, Nga, Ấn Độ và Nam Phi, liệu Trung Quốc có thể lật đổ vị trí thống trị toàn cầu của đồng USD và thay bằng đồng NDT? Và nếu điều đó xảy ra, vị thế toàn cầu của đồng NDT liệu có giúp các nước châu Phi thoát khỏi sự kiểm soát chặt chẽ và thường xuyên gây rắc rối của "đồng bạc xanh"?
Trung Quốc đang mở rộng phạm vi và mức độ ảnh hưởng của đồng NDT thông qua giao dịch hoán đổi tiền tệ, đặc biệt là với nhiều nước châu Phi. Mới đây nhất, Nigeria đã giao dịch hoán đổi tiền tệ với Trung Quốc lượng hàng hóa tương đương 2,4 tỷ USD.
Đối với Nigeria, hoán đổi tiền tệ giống như phao cứu sinh, bởi dự trữ USD của nước này giảm nghiêm trọng trong khi đồng nội tệ naira mất giá sâu so với đồng USD từ năm 2015 khi giá dầu sụt giảm.
Tuy nhiên, hoán đổi tiền tệ chỉ là giải pháp tạm thời với Nigeria, bởi một khoản vay, dù bằng bất kỳ loại tiền tệ nào, vẫn là một khoản vay và phải được hoàn trả. Các khoản vay ngày càng tăng của Trung Quốc đối với châu Phi đang làm dấy lên những quan ngại về một đợt khủng hoảng nợ giống như những gì đã xảy ra vào đầu thế kỷ này.
Về phía Trung Quốc, lợi ích của việc cho vay và giao dịch hoán đổi tiền tệ vẫn chưa rõ ràng. Tất nhiên, Nigeria chắc chắn sẽ mua 2,4 tỷ USD hàng hóa từ Trung Quốc. Tuy nhiên, điều chưa rõ ràng là ngoại trừ dầu mỏ, Trung Quốc có thể muốn mua gì từ Nigeria.
Và Trung Quốc đối mặt với nguy cơ thu được ít hơn những gì nước này đã đầu tư bởi khả năng cao là đồng tiền của những đối tác mà cường quốc này đã hoán đổi sẽ mất giá.
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan ngày 3/8 cũng cho biết nước này đang có kế hoạch lần đầu tiên phát hành các trái phiếu có mệnh giá bằng đồng NDT của Trung Quốc.
Với tham vọng thúc đẩy đồng NDT trở thành đồng tiền dự trữ quốc tế, mục tiêu chính của Bắc Kinh dường như mang tầm chiến lược hơn là liên quan đến thương mại. Năm 2016, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) đã quyết định thêm đồng NDT vào nhóm các đồng tiền dự trữ của thế giới trong giỏ tiền tệ của IMF, còn được gọi là Quyền rút vốn đặc biệt (SDR).
Trung Quốc cũng đang thúc đẩy vị thế của đồng nội tệ thông qua việc gây áp lực đối với nhiều nước nhằm tài trợ bằng đồng NDT cho các dự án phát triển dọc theo Con đường tơ lụa hiện đại của nước này vốn được biết đến với tên gọi Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) kết nối Trung Quốc với Trung Đông, châu Âu và châu Phi.
Ngân hàng Đầu tư cơ sở hạ tầng châu Á (AIIB) được thành lập dựa trên sáng kiến của Trung Quốc và có sự tham gia của 86 nước cũng tăng cường sử dụng đồng NDT.
BRICS, gồm nhiều nền kinh tế lớn, đã gián tiếp trở thành trợ lực đối với tham vọng của Trung Quốc. Ngân hàng Phát triển mới của BRICS (NDB) sẽ sớm phát hành trái phiếu đợt thứ hai bằng đồng NDT và trái phiếu khác bằng đồng nội tệ của các thành viên BRICS.
Thông qua các trái phiếu này, NDB có thể cho vay đối với những dự án phát triển của các thành viên BRICS bằng chính đồng nội tệ của từng nước và bỏ qua đồng USD.
Phó Chủ tịch NDB Leslie Maasdorp cho biết không giống như các ngân hàng phát triển và ngân hàng quốc tế khác, việc NDB cho các nước thành viên vay bằng chính đồng nội tệ của nước đó đã giúp loại trừ các rủi ro về trao đổi ngoại hối đối với các nước đi vay, bởi bên vay phải trả nợ bằng USD, có thể theo tỷ giá thấp hơn. Đối với các nước đang phát triển, NDB được xem như một sự thay thế cho Ngân hàng Thế giới (WB).
BRICS cũng đã xây dựng phiên bản riêng của IMF được gọi là Quỹ Dự trữ dự phòng (CRA). Mô phỏng cơ chế hoạt động của IMF đối với các thành viên, CRA đảm bảo mạng lưới an toàn tài chính cho các thành viên BRICS trong trường hợp nước thành viên đối mặt với nguy cơ cạn kiệt dự trữ ngoại tệ để thanh toán hàng nhập khẩu.
Ngày 13/8, Phó Thống đốc Ngân hàng Dự trữ Nam Phi (SADB - ngân hàng trung ương) Daniel Mminele khẳng định CRA đã sẵn sàng hỗ trợ các nước thành viên. Mminele cho biết Bắc Kinh không giấu giếm tham vọng quốc tế hóa đồng NDT - đó là lý do tại sao cường quốc châu Á này đã nỗ lực như vậy để đưa đồng NDT vào giỏ tiền dự trữ của IMF cũng như thúc đẩy thương mại và phát hành trái phiếu bằng đồng NDT.
Công ty Swift, chuyên về thực hiện các giao dịch liên ngân hàng quốc tế, đánh giá Trung Quốc cũng đang nỗ lực để giành được nhiều hơn các thỏa thuận mua dầu bằng đồng NDT. Nga đã đồng ý với đề xuất trên của Trung Quốc và Saudi Arabia có thể cũng sẽ chấp thuận - một cú hích lớn đối với tham vọng quốc tế hóa đồng NDT của Trung Quốc. Riêng với Nga, tránh được thanh toán bằng USD nghĩa là nước này tránh được các trừng phạt tài chính của Mỹ.
Chiến lược của Trung Quốc càng có ý nghĩa hơn trong bối cảnh Tổng thống Mỹ Donald Trump mới đây tái áp đặt trừng phạt đối với Iran bằng việc nghiêm cấm các công ty có các giao dịch thương mại với Tehran thông qua đồng USD.
Tuy nhiên, Daniel Mminele đánh giá sẽ là “hơi cường điệu nếu cho rằng vào thời điểm hiện nay đồng NDT có thể thay thế đồng USD như đồng tiền dự trữ toàn cầu”. Ngoài ra, cả Phó Thống đốc Ngân hàng Dự trữ Nam Phi Mminele và Phó Chủ tịch NDB Maasdorp đều bác bỏ ý kiến cho rằng BRICS muốn thay thế WB, IMF bằng các thể chế tương ứng của nhóm là NDB, CRA hay thay thế đồng USD bằng đồng NDT.
Các giao dịch hoán đổi tiền tệ của Trung Quốc sẽ giúp châu Phi và các quốc gia khác, đặc biệt là những nước có tiền tệ biến động mạnh, giảm thiểu - chứ không phải là chấm dứt - sự phụ thuộc vào đồng USD. Phần lớn các loại tiền tệ sẽ được quy đổi qua USD, trái phiếu vẫn chủ yếu được phát hành bằng USD và hầu hết các khoản vay vẫn được thực hiện thông qua "đồng bạc xanh".