Cảng hàng hóa ở Thanh Đảo, tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc. Ảnh: AFP/TTXVN

Trang Diễn đàn Chính sách (Policy Forum) vừa đăng tải bài phân tích của Tiến sĩ Chunlai Chen thuộc Đại học Quốc gia Australia và Tiến sĩ Christopher Findlay thuộc Đại học Adelaide về dòng chảy hai chiều của nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Trung Quốc.
Theo bài viết, tổng số vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài chảy vào Trung Quốc trong năm 2019 là 137 tỷ USD, tăng 5,8% so với năm trước đó.

Do ảnh hưởng của đại dịch viêm đường hô hấp cấp COVID-19, con số này đã sụt giảm 13% trong quý I/2020, trước khi nhanh chóng tăng trưởng trở lại vào tháng Tư, đạt mức 10,14 tỷ USD, tăng 8,6% so với cùng kỳ năm trước. Điều này cho thấy dòng vốn FDI chảy vào Trung Quốc đang phục hồi.
Sự phục hồi của dòng chảy FDI vào Trung Quốc
Mặc dù FDI sẽ không giúp Trung Quốc thúc đẩy sự phục hồi kinh tế thời kỳ hậu COVID-19, do tỷ lệ của dòng vốn này chỉ chiếm khoảng 1,74% tổng đầu tư vào tài sản cố định năm 2019, song chỉ số này thể hiện một phần tích cực của toàn bộ quá trình.

Đồng thời đây là yếu tố đặc biệt quan trọng trong việc tạo ra việc làm ở một số lĩnh vực, cũng như trong dòng chảy công nghệ tại cường quốc lớn nhất châu Á.
Sự phục hồi của dòng chảy FDI vào Trung Quốc là mối quan tâm đối với một lý do khác. Đó là việc tạo ra sự thách thức đối với quan điểm cho rằng các doanh nghiệp nước ngoài sẽ rút lui khỏi Trung Quốc sau đại dịch. Thực tế là quan điểm không phải hoàn toàn đúng, bởi nhiều công ty đang cố gắng duy trì hoạt động của mình ở thị trường đầy tiềm năng này.
Sức hấp dẫn đầu tư của Trung Quốc đến từ quy mô thị trường khổng lồ, chi phi lao động thấp - mặc dù đang tăng, cơ sở hạ tầng giao thông và viễn thông tốt.

Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng đã đưa vào thực thi luật FDI mới nhằm cải thiện khả năng tiếp cận thị trường và cung cấp nhiều cơ hội đầu tư hơn cho các nhà đầu tư nước ngoài. Theo đánh giá của một công ty luật quốc tế, luật và các quy định mới mà Bắc Kinh đã ban hành đã đánh dấu một kỷ nguyên mới cho đầu tư nước ngoài tại quốc gia này.
Điều này được khẳng định bằng những nhận xét tích cực của tạp chí chuyên về tài chính The Financial Times, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng của cam kết đối với một số thay đổi, bao gồm cam kết đối xử của một quốc gia - cho phép nhà đầu tư nước ngoài được hưởng các quyền tương đương với các doanh nghiệp trong nước.
Ngoài ra, luật FDI cũng đề cập tới việc bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ của các doanh nghiệp nước ngoài, giống như cách áp dụng đối với các công ty Trung Quốc.

Theo đó, các cơ quan chính phủ bị cấm tiết lộ bí mật thương mại của doanh nghiệp nước ngoài và nhà đầu tư nước ngoài được phép tự do điều chuyển lợi nhuận, nguồn vốn và cả tiền thanh lý tài sản ra nước ngoài, bằng đồng nhân dân tệ (NDT) hoặc ngoại tệ.
Một điều quan trọng nữa đó là theo quy định mới, quyền truy cập vào lĩnh vực đấu thầu mua sắm của Chính phủ Trung Quốc sẽ mở cửa cho các công ty nước ngoài. Trong trường hợp xảy ra hoạt động “sung công quỹ”, các khoản bồi thường hợp lý và công bằng sẽ được tính đến một cách kịp thời.
BRI - “điểm trũng” nhận FDI?
Có vẻ như các quốc gia đang chú ý đến sáng kiến "Vành đai và Con đường" (BRI) ngày một nhiều hơn, bằng chứng là đầu tư của các quốc gia BRI vào Trung Quốc đã tăng 7,9% trong bốn tháng đầu năm 2020.
Tương tự, đầu tư từ những nước thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) vào Trung Quốc cũng tăng khoảng 13% trong 4 tháng đầu năm nay, theo tiến trình tự do hóa thương mại và đầu tư của Hiệp định thương mại tự do Trung Quốc-ASEAN, được nâng cấp vào năm 2015.
Ba tháng đầu năm 2020, thương mại ASEAN-Trung Quốc tăng 6% hàng năm, chiếm 15% tổng khối lượng thương mại của Trung Quốc. ASEAN đã thay thế Liên minh châu Âu (EU) trở thành đối tác thương mại hàng đầu của Trung Quốc, một phần là nhờ các tác động của đại dịch khiến EU bị phong tỏa.
Trên thực tế, Trung Quốc là nhà nhập khẩu ròng các sản phẩm hàng hóa được tích hợp từ ASEAN, do các công ty Nhật Bản và Hàn Quốc dịch chuyển nơi sản xuất từ Trung Quốc sang các quốc gia Đông Nam Á. Tuy nhiên, ASEAN cũng nhập khẩu nguyên liệu có xuất xứ từ Trung Quốc. Điều này cho thấy sự gắn kết phức tạp của mạng lưới sản xuất trong khu vực.
Một yếu tố tiêu cực trong dòng chảy vốn FDI đó là cuộc chiến thương mại giữa Mỹ và Trung Quốc gây cản trở đầu tư từ Mỹ vào nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Tuy nhiên, cùng thời điểm đó, luật FDI của Trung Quốc đã thay đổi đáng kể để phù hợp hơn với những yêu cầu từ phía Mỹ và thị trường địa phương của quốc gia này vẫn được rất nhiều nhà đầu tư nước ngoài quan tâm.
Điều này dẫn tới một kết quả là dòng vốn FDI của Mỹ chảy vào Trung Quốc trong năm 2019 tiếp tục được duy trì so với năm 2018. Chẳng hạn, năm 2019, Tesla đã đầu tư 5 tỷ USD vào Thượng Hải để xây dựng một nhà máy sản xuất ô tô điện.
Dòng chảy FDI đến Trung Quốc có khuynh hướng rót vào vào các lĩnh vực dịch vụ cụ thể, một số trong đó là công nghệ cao. Đây có thể được xem là cách thức phản ứng với đại dịch COVID-19, nhằm củng cố xu hướng tập trung vào thương mại điện tử và kinh doanh trực tuyến.
Theo Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), Trung Quốc là nhà cải cách dịch vụ hàng đầu trong giai đoạn 2014-2019, bao gồm các cải cách giúp mở rộng hơn ngành dịch vụ, áp dụng hệ thống thông báo trực tuyến cho hoạt động phê duyệt các dự án mới, đơn giản hóa các tiêu chuẩn để thiết lập lệ phí cho các dịch vụ chuyên nghiệp, giảm bớt yêu cầu về quốc tịch cho giám đốc của những công ty kế toán và luật an ninh mạng mới.
Mặc dù dòng vốn FDI chảy vào Trung Quốc vẫn cho thấy sự ổn định và tăng trưởng, nhưng FDI từ Trung Quốc ra thế giới lại ghi nhận sự sụt giảm đáng kể trong ba năm gần đây. Năm 2019, FDI ra nước ngoài của Trung Quốc đạt 118 tỷ USD, giảm 6% so với hồi năm 2018.

Sang đến quý I/2020, con số này tiếp tục giảm 3,9% so với cùng kỳ năm 2019. Tuy nhiên, nếu xét về điểm đến, vốn FDI từ Trung Quốc rót vào các quốc gia BRI đạt 4,3 triệu USD, tăng 11,7%. Điều đó cho thấy quan hệ thương mại giữa Trung Quốc và các nước BRI đã phát triển theo cả hai hướng.
Một yếu tố trong sự suy giảm dòng chảy ra thế giới của Trung Quốc là do nước này đã thắt chặt kiểm soát kể từ năm 2017, để cải thiện cơ cấu FDI, sàng lọc dòng chảy vốn và đặt giới hạn cho một số lĩnh vực, bao gồm cả lĩnh vực giải trí, cũng như ngăn chặn các dự án đầu tư không hiệu quả ở nước ngoài. Ngoài ra, Bắc Kinh cũng tăng cường nỗ lực nhằm ngăn chặn các phi vụ chuyển tiền vốn bất hợp pháp dưới dạng đầu tư.
Bối cảnh này rất quan trọng với Australia và các quốc gia khác, nơi Trung Quốc là đối tác thương mại và nhà đầu tư quan trọng. Điều này cho thấy dòng vốn FDI ra nước ngoài của Trung Quốc hiện đang bị chi phối bởi các nhà đầu tư tư nhân, trong khi các doanh nghiệp nhà nước nhiều khả năng sẽ hướng các khoản đầu tư của họ vào những nước BRI./.