Xuất khẩu gạo có tín hiệu lạc quan nhưng phát triển chưa bền vững

Xuất khẩu gạo có tín hiệu lạc quan nhưng phát triển chưa bền vững. Ảnh minh họa: TTXVN

Kết thúc vụ Đông Xuân 2018, ngành lúa gạo của hầu hết các tỉnh, địa phương trên cả nước đều đạt kết quả lạc quan. Nhiều doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh mặt hàng lúa gạo đều tỏ rõ sự phấn khởi về thành quả thu được từ vụ này. Tuy nhiên, có không ít ý kiến cho rằng, xuất khẩu gạo tuy có tín hiệu lạc quan nhưng sự phát triển của ngành lúa gạo Việt Nam vẫn còn chưa bền vững.

Ông Phạm Thái Bình, Tổng Giám đốc, Công ty cổ phần Nông nghiệp công nghệ cao Trung An, doanh nghiệp chuyên sản xuất, kinh doanh gạo xuất khẩu với nhiều đầu tư tại các tỉnh như Sóc Trăng, Cần Thơ, Đồng Tháp, Kiên Giang và An Giang...  đã trả lời phỏng vấn Thông tấn xã Việt Nam về vấn đề này.

Phóng viên: Ông có thể điểm qua tình hình sản xuất lúa gạo của các doanh nghiệp trong vụ Đông Xuân 2017-2018?

Ông Phạm Thái Bình: Vụ lúa Đông Xuân vừa qua, cả vùng đồng bằng sông Cửu Long trúng mùa, lúa bán được giá. Theo chỉ đạo của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn và chính quyền các địa phương, tình hình hợp tác liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân trong sản xuất lúa gạo đã đạt nhiều kết quả tích cực. Các doanh nghiệp đã bao tiêu sản phẩm theo chiều hướng tốt. Nông dân cứ gieo sạ lúa là đã bán được luôn với giá khá cao. 

Trong 2 năm vừa rồi, gạo Việt Nam bán rất được giá. Tình hình xuất khẩu gạo lại càng tốt. Liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân ngày càng trở nên bền chặt. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đã chỉ đạo rất sát sao việc quy hoạch: tỉnh nào thì trồng cây gì, nuôi con gì, làm giống nào, trồng ở đâu… Rõ ràng với sự nỗ lực của chính quyền địa phương và sự vào cuộc quyết liệt của các sở, ban, ngành đã góp phần tái cơ cấu ngành nông nghiệp; qua đó, cải thiện môi trường kinh doanh, và nâng cao năng lực cạnh tranh cho chính các doanh nghiệp.

Phóng viên: Dường như ông khá hài lòng về những thành quả đạt được từ vụ này?

Ông Phạm Thái Bình: Nói vậy không có nghĩa là tôi đã bớt lo lắng. Bởi thực tế cho thấy, xuất khẩu gạo của Việt Nam cho dù đã khả quan hơn trước, song sự phát triển của cả ngành nông nghiệp vẫn chưa bền vững. Ngành lúa gạo vẫn chưa thực sự phát triển đúng tầm là ngành kinh tế chủ lực, cho dù, lúa gạo luôn là mặt hàng thiết yếu, phục vụ quanh năm suốt tháng, cả nhu cầu trong nước lẫn xuất khẩu nước ngoài. 

Bởi vì, cho đến thời điểm này, cả vùng đồng bằng sông Cửu Long rộng lớn như thế nhưng vẫn chưa hề có 1 chiến lược xuất khẩu gạo, được coi là mang tính bền vững. Gạo Việt Nam bán rất được giá. Song hiện nay, đang diễn ra tình trạng các doanh nghiệp đua nhau và tranh nhau bán gạo. Lý do chỉ vì bán gấp lấy tiền để thanh toán lúa cho nông dân và để đáo hạn trả nợ vay ngân hàng khi đến hạn.

Thật tình, lúc này nếu các doanh nghiệp không tranh nhau bán hàng mà để lúa lại chỉ sau khoảng 2-3 tháng nữa thôi thì giá gạo xuất khẩu có thể tăng hơn tới 30 đô la Mỹ (USD) đến 40USD/tấn gạo; khéo bán có thể đạt được mức giá cao hơn cả 100 USD/tấn so với giá bán hiện nay.

Vừa rồi, khoảng 3 doanh nghiệp Việt Nam cùng tham gia đấu thầu 1 gói thầu của Hàn Quốc với mức 70 nghìn tấn gạo lức Japonica. Giá như chúng tôi có đủ vốn, chúng tôi có thể đấu giá lên tới 750 USD/tấn gạo, hoặc ít nhất phải đạt 700 USD/tấn. Tuy nhiên, do áp lực thời gian, buộc lòng tôi phải bỏ thầu 10 nghìn tấn gạo với giá bán 684 USD/tấn. Mục đích phải trúng thầu đợt này để đến ngày 30/6 giao gạo cho xong, tháng 7 có tiền chuyển về để trả nợ ngân hàng và giải quyết công việc đã lên lịch. Các doanh nghiệp khác có thể bỏ thầu thấp hơn nữa chỉ vào khoảng 630 USD/tấn!

Bạn thấy đó, chỉ với thời gian rất ngắn, 1 doanh nghiệp có thế mạnh như thế này và với chỉ 10 nghìn tấn gạo trị giá khoảng 130 tỷ đồng, chúng tôi còn phải lo canh cánh như vậy! Các doanh nghiệp khác quy mô yếu hơn thì còn gặp khó cỡ nào? Vài ngày nữa nếu các doanh nghiệp Việt Nam đợt này chỉ cần trúng thầu 50 nghìn tấn, thì thiệt hại do phải bán gấp vì thiếu vốn cũng lên đến trên 50 tỷ đồng! Nếu để đợt sau đấu thầu và trúng với mức giá cao hơn thì lợi nhuận thu về sẽ tăng thêm bao nhiêu. Tất nhiên, không chỉ doanh nghiệp mà kể cả nông dân cũng sẽ đều được hưởng lợi.

Qua đây, có thể thấy rằng, vấn đề tiềm lực tài chính của các doanh nghiệp xuất khẩu gạo ở Việt Nam còn yếu nên đa phần các doanh nghiệp đều không chủ động điều tiết được thời điểm bán hàng và giá xuất khẩu. Diện tích chúng ta có; giống có; sản lượng gạo xuất khẩu hàng năm có; mỗi tỉnh và địa phương đều có các sản phẩm chủ lực mang tính cạnh tranh vùng, miền cao... Vậy cớ làm sao, ngành lúa gạo khó đi lên, xuất khẩu gạo mãi chưa chủ động; giá trị và thương hiệu gạo Việt Nam vẫn thấp?

Phóng viên: Tâm sự vừa rồi cho thấy niềm trăn trở của các doanh nghiệp xuất khẩu gạo như Công ty Trung An, theo ông, Nhà nước cần có sự hỗ trợ thế nào để cải thiện tình hình này?

Ông Phạm Thái Bình: Tôi đánh giá rất cao những nỗ lực của Chính phủ, các bộ, ngành và địa phương trong việc hỗ trợ phát triển doanh nghiệp; tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh. Cũng nhờ đó, mà chỉ số năng lực cạnh tranh của nhiều địa phương; đặc biệt, trong vùng đồng bằng sông Cửu Long đã có sự cải thiện tích cực như năm vừa qua, theo báo cáo công bố từ Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI).

Tuy nhiên, cũng thẳng thắn bình luận rằng, các cơ chế, chính sách từ Trung ương để ngành hàng lúa gạo phát triển bền vững còn “quá khiêm tốn”; hoặc có nhưng ít được thực thi nghiêm túc. Vì thế, các doanh nghiệp đầu tư vào phát triển nông nghiệp, nông thôn nhất là ngành hàng lúa gạo chưa nhiều. Đặc biệt, ngành lúa gạo phát triển rất chậm và cơ chế chính sách rất khó đi vào cuộc sống. Tôi không hiểu lý do vì sao, phải chăng, do tâm lý phụ thuộc, địa phương là cấp dưới nên phải chờ đợi và chờ đợi... 

Tôi thiết nghĩ, chính quyền địa phương các tỉnh, thành ở đồng bằng sông Cửu Long cần thay đổi tư duy về việc vận dụng các cơ chế, chính sách của Trung ương để ngành xuất khẩu gạo phát triển bền vững cho khu vực này.  

Ngay như việc hỗ trợ phát triển doanh nghiệp cũng vậy. Tôi thấy rằng, không nên chỉ hỗ trợ cho các doanh nghiệp yếu kém. Kinh nghiệm ở nhiều quốc gia phát triển trên thế giới, muốn thúc đẩy nền kinh tế quốc gia phải dựa vào nền tảng là những doanh nghiệp dẫn đầu, chứ đâu phải trông chờ vào sự vực dậy từ các doanh nghiệp yếu kém.

Riêng về vấn đề xây dựng cánh đồng mẫu lớn, phát huy hiệu quả mô hình liên kết theo chuỗi giá trị của ngành hàng lúa gạo, tôi thấy đây là 1 mô hình tuyệt vời, hiệu quả đem lại không chỉ là vấn đề kinh tế, mà còn giải quyết an sinh xã hội của nhiều địa phương. Tuy nhiên, thực tế hiện nay, chưa có nhiều cánh đồng lớn liên kết thật sự giữa doanh nghiệp với nông dân tại đồng bằng sông Cửu Long; thậm chí, có nhiều mô hình liên kết nhưng chỉ để đối phó, chiếu lệ!

Vấn đề đặt ra theo tôi là chúng ta chưa có nhiều những doanh nghiệp hàng đầu. Nếu ở Đồng bằng sông Cửu Long có 15 doanh nghiệp hàng đầu về lúa gạo, được Nhà nước tạo cơ chế để 15 doanh nghiệp này được vay đủ vốn để mỗi doanh nghiệp đầu tư 50.000ha cánh đồng lớn liên kết; tổng cộng khoảng 750.000ha diện tích cánh đồng lớn sản xuất lúa gạo. Mỗi năm 15 doanh nghiệp dẫn đầu nắm trong tay khoảng mười ba triệu tấn lúa, tương đương với 6,5 đến 7 triệu tấn gạo. Đó là con số mà Việt Nam đang xuất khẩu gạo trong mấy chục năm nay.

Tôi tin rằng chỉ như thế ngành gạo Việt Nam mới hoàn toàn chủ động điều tiết xuất khẩu gạo với giá trị rất cao chứ không phải tranh mua tranh bán và bán giá thấp như hiện nay. 

Xin nhắc lại là, các doanh nghiệp chỉ cần được vay đủ vốn để đầu tư và vay theo lãi suất thông thường của ngân hàng qui định; không cần ưu đãi lãi suất. 

Mặt hàng lúa gạo chiếm tỉ trọng khá lớn trong ngành nông nghiệp; có ảnh hưởng đến hàng mấy chục triệu lao động và chiếm thị phần khá lớn trong lĩnh vực an ninh lương thực thế giới. Tạo cơ chế để có đủ nguồn nguyên liệu và chủ động trong xuất khẩu gạo là việc rất cần thiết và cấp bách hiện nay. 

Mong rằng, các địa phương sẽ kết hợp với Trung ương sớm tạo nên những cơ chế chính sách như thế. Điều này sẽ giúp Việt Nam chủ động trong sản xuất; chủ động về xuất khẩu. Lúc ấy, giá gạo xuất khẩu mới tăng cao lên được; và thu nhập của nông dân mới được cải thiện.

Phóng viên: Xin trân trọng cảm ơn ông!./.