Câu chuyện kế nhiệm của các doanh nghiệp gia đình Trung Quốc

Theo caixin.com ngày 30/10, sự bùng nổ kinh tế Trung Quốc trong bốn thập kỷ qua đã thúc đẩy tinh thần kinh doanh tư nhân và dẫn đến sự xuất hiện của hàng chục triệu doanh nghiệp gia đình. Điều này đã góp phần đưa Trung Quốc trở thành một công xưởng thế giới. Giờ đây, nhiều doanh nghiệp trong số này đang phải đối mặt với một thách thức chung, đó là chuyển giao quyền sở hữu cho các chủ sở hữu thế hệ thứ hai.

Các doanh nghiệp tư nhân đã sinh sôi nảy nở ở Trung Quốc kể từ những năm 1980, khi nước này tăng cường nỗ lực cải cách nền kinh tế và tham gia vào thị trường toàn cầu. Trong khi một số công ty đã phát triển thành các thực thể nổi tiếng thế giới, chẳng hạn như nhà sản xuất máy móc kỹ thuật Sany Group và nhà sản xuất thiết bị điện Midea Group, phần lớn vẫn là các doanh nghiệp gia đình vừa và nhỏ ở các thị trường thích hợp, chủ yếu trong sản xuất và thương mại.

Khi những người sáng lập doanh nghiệp thế hệ đầu tiên đến tuổi nghỉ hưu, việc quyết định có nên chuyển giao công ty của họ cho con cái hay không và làm thế nào để điều hướng quá trình chuyển đổi đang trở thành một nhiệm vụ không thể né tránh.

Theo một báo cáo của Liên đoàn Công nghiệp và Thương mại toàn Trung Quốc, từ năm 2017 đến năm 2022, khoảng 3/4 doanh nghiệp gia đình Trung Quốc đang trong quá trình chuyển đổi lãnh đạo, đánh dấu làn sóng kế nhiệm lớn nhất trong lịch sử nước này. Đại dịch đã đẩy nhanh sự kế thừa trong các doanh nghiệp gia đình Trung Quốc.

Theo một cuộc khảo sát năm 2022 của PricewaterhouseCoopers (PwC), công ty dịch vụ chuyên nghiệp toàn cầu, 59% doanh nghiệp gia đình được khảo sát tuyên bố đã "phát triển kế hoạch kế nhiệm", tăng đáng kể so với mức khoảng 19% vào năm 2021. Đại dịch và sự không chắc chắn trong kinh doanh sau đó có thể là những yếu tố thúc đẩy quá trình này. Các hạn chế đi lại được thực thi bởi đại dịch đã khiến các thành viên trong gia đình ở cùng nhau, thúc đẩy các cuộc thảo luận về việc kế nhiệm.

Sự thay đổi về quản lý có ý nghĩa lớn đối với kinh tế Trung Quốc vì các công ty tư nhân chiếm hơn 90% tổng hoạt động kinh doanh ở Trung Quốc. Họ đóng góp hơn 60% Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của đất nước, một nửa doanh thu thuế, hơn 70% đổi mới công nghệ và nghiên cứu, và hơn 80% việc làm ở thành thị.

Xiang Bin, Trưởng khoa sáng lập và Giáo sư về kinh doanh và toàn cầu hóa Trung Quốc tại Trường Kinh doanh Cheung Kong, cho biết: "Sự kế thừa trong các doanh nghiệp tư nhân không chỉ đơn thuần là vấn đề nội bộ của chính các doanh nghiệp mà ở một mức độ nhất định còn ảnh hưởng đến sự phát triển của kinh tế Trung Quốc".

Làn sóng kế nhiệm ồ ạt cũng diễn ra trong bối cảnh môi trường kinh doanh thay đổi. Trong thập kỷ qua, ngành công nghiệp sản xuất của Trung Quốc đã gặp phải những cú sốc liên tiếp do quá trình chuyển đổi công nghệ, xung đột thương mại Mỹ-Trung, đại dịch COVID-19 và căng thẳng địa chính trị gia tăng.

Các chuyên gia cho biết, những yếu tố như nền kinh tế trong nước chậm lại, chi phí lao động tăng và lo ngại về tình trạng dư thừa công suất cũng đang đặt ra những thách thức cho thế hệ chủ doanh nghiệp trẻ.

Làn sóng kế nhiệm trong khu vực tư nhân của Trung Quốc đang mang lại những thay đổi sâu sắc trong bối cảnh công nghiệp của đất nước và có ý nghĩa đối với chuỗi cung ứng toàn cầu.

* Thế hệ mới trước gánh nặng kế nhiệm

Huang Xiyi, 28 tuổi, được gọi là người thừa kế nhà máy và công việc kinh doanh của cha mẹ cô. Sau khi học ở Boston, cô trở về quê nhà ở Phật Sơn, tỉnh Quảng Đông và bắt đầu làm việc trong doanh nghiệp sản xuất máy móc của gia đình. Trong một bài báo lan truyền trên Internet Trung Quốc, Huang đã mô tả nỗ lực của cô để học cách điều hành doanh nghiệp, cho rằng đó là “cuộc hành trình rất cay đắng và cô đơn”, và họ sẽ phải cạnh tranh như những gì thế hệ đi trước đã làm. Bài viết của Huang thu hút hàng nghìn người theo dõi chia sẻ những câu chuyện tương tự về việc thừa kế doanh nghiệp.

Xu Zewei, Tổng thư ký Ủy ban Doanh nhân trẻ thuộc Liên đoàn Công nghiệp và Thương mại Trung Quốc, cho biết không giống như cha mẹ của họ, những người bắt đầu kinh doanh từ đầu, những người thừa kế thường ít quen thuộc với các hoạt động và ít nhiệt tình hơn với các ngành công nghiệp truyền thống. Mặc dù họ được sinh ra để kế thừa các doanh nghiệp, nhiều người trong số họ sẽ chọn không chịu trách nhiệm.

Theo Ding Xuedong, Phó Chủ tịch Hội đồng Quốc gia về Quỹ An sinh Xã hội, đây là một yếu tố đằng sau việc thu hẹp đầu tư tư nhân đè nặng lên sự phục hồi kinh tế. Khảo sát năm 2022 của PwC chỉ ra rằng, trong số các doanh nghiệp gia đình ở Trung Quốc đại lục, 94% mới chuyển sang thế hệ thứ hai, chỉ có 6% thuộc thế hệ thứ ba. Trên toàn cầu, 51% doanh nghiệp gia đình đã thay đổi lãnh đạo sang thế hệ thứ hai, 27% sang thế hệ thứ ba và 16% đã đạt đến thế hệ thứ tư và hơn thế nữa.

Theo các nguồn tin chính phủ, vào tháng Bảy, Chính phủ Trung Quốc đã ban hành hướng dẫn để hỗ trợ sự phát triển của ngành công nghiệp tư nhân. Các biện pháp bao gồm hướng dẫn các doanh nhân trẻ và tạo điều kiện cho các kế hoạch kế nhiệm. Các nhà hoạch định chính sách tin rằng việc đảm bảo quá trình chuyển đổi suôn sẻ hơn cho các doanh nhân thế hệ thứ hai là rất quan trọng để thúc đẩy đầu tư tư nhân.

Thế hệ trẻ của các chủ doanh nghiệp nổi bật so với cha mẹ của họ ở nhiều khía cạnh, bao gồm giáo dục ở nước ngoài và quen thuộc với Internet và công nghệ mới. Các chủ sở hữu mới có xu hướng áp dụng các giải pháp kỹ thuật số để chuyển đổi nhà máy, đầu tư vào xây dựng thương hiệu và đổi mới, đồng thời thực hiện các phương pháp quản lý doanh nghiệp hiện đại.

Fan Xinyu, Trợ lý Giáo sư kinh tế tại Trường Kinh doanh Cheung Kong, cho biết ông tin tưởng vào các chủ nhà máy thế hệ thứ hai của Trung Quốc, "hãy cho họ 3-5 năm, và sẽ có sự tăng trưởng đáng kể".

* Gian nan hành trình kế vị

Trong vài năm qua, nhiều người thừa kế nhà máy thường tham gia quản lý công ty thông qua các liên doanh mới, sử dụng kinh nghiệm quốc tế và kỹ năng ngôn ngữ của họ để tham gia vào thương mại điện tử xuyên biên giới, ngoại thương hoặc dẫn đầu chuyển đổi kỹ thuật số của công ty. Hồ sơ kinh doanh của họ cũng chứa đầy những nỗ lực không thành công.

Zhao Yifan, 31 tuổi, học ở Anh từ khi học trung học và có công việc đầu tiên tại một công ty bất động sản ở London. Cha của anh, Zhao Niangao, người sáng lập Tập đoàn Zhejiang Linya, đã thuyết phục anh trong nhiều năm để trở về Trung Quốc và tiếp quản công việc kinh doanh của gia đình.

Bắt đầu từ một doanh nghiệp nhỏ vào năm 1988, cha của Zhao đã xây dựng Linya thành một tập đoàn cỡ trung với các doanh nghiệp từ phát triển bất động sản, vật liệu xây dựng đến dịch vụ vận chuyển quốc tế. Công ty sử dụng hàng ngàn lao động.

Năm 2015, Zhao quyết định trở về nhà để giúp cha và dành nhiều tháng trong nhà máy để làm tất cả các công việc cơ bản. Kể từ năm 2016, anh đã lãnh đạo hoạt động kinh doanh thương mại điện tử xuyên biên giới mới của Linya, cố gắng bán sản phẩm của mình thông qua các thị trường trực tuyến như Tmall và Amazon.

Nhưng Zhao đã đánh giá thấp những rủi ro liên quan đến hậu cần xuyên biên giới và xung đột thương mại Mỹ-Trung, khiến doanh nghiệp thiệt hại hàng triệu nhân dân tệ và buộc anh phải tạm dừng một số sáng kiến kinh doanh mới.

Mãi đến năm 2021, khi Chính phủ Mỹ cung cấp các khoản trợ cấp đáng kể để chống lại đại dịch, Zhao mới nhìn thấy cơ hội hồi sinh hoạt động kinh doanh thương mại điện tử xuyên biên giới của Linya. Các đơn đặt hàng tăng vọt từ Mỹ đã thúc đẩy doanh số bán hàng ở nước ngoài của Linya lên mức kỷ lục 300 triệu nhân dân tệ (41 triệu USD) trong năm đó.

Đại dịch đã khiến nhiều người thừa kế đang học tập ở nước ngoài trở về Trung Quốc, nơi họ bắt đầu liên doanh vào các doanh nghiệp mới nổi như thương mại điện tử xuyên biên giới, Yan Xuedong, Giám đốc điều hành cấp cao của nhà cung cấp dịch vụ bán lẻ xuyên biên giới trực tuyến AliExpress của Alibaba, cho biết.

Một số người thừa kế nhà máy cho biết xuất khẩu sang các thị trường phát triển ở Mỹ và châu Âu vẫn rất quan trọng đối với hoạt động kinh doanh và lợi nhuận, nhưng điều này rất khó để duy trì trong bối cảnh cải tổ chuỗi cung ứng. Các thị trường mới nổi là biên giới mới, mang lại cả lợi thế cạnh tranh và rủi ro cho các nhà xuất khẩu Trung Quốc.

Theo các nhà cung cấp giải pháp kỹ thuật số công ty như Ding Talk của Alibaba và dịch vụ doanh nghiệp của WeChat, những người thừa kế doanh nghiệp trẻ cũng đứng sau quá trình chuyển đổi kỹ thuật số của các công ty.

So với cha mẹ của họ, những người đã dành nhiều thập kỷ trong các nhà máy liên quan đến quy trình sản xuất, thế hệ chủ sở hữu trẻ thường thiếu kiến thức về sản xuất, Qiu Da, một giám đốc điều hành của Ding Talk cho biết. Những gì họ có là các công cụ kỹ thuật số để giúp họ xác định các vấn đề và đưa ra phán đoán. Khi ngày càng nhiều thế hệ trẻ kế thừa các doanh nghiệp, chuyển đổi kỹ thuật số sẽ trở thành điều cần thiết.

Cuộc khảo sát của PwC cho thấy thế hệ chủ doanh nghiệp tư nhân mới của Trung Quốc coi việc đạt được tăng trưởng kinh doanh là nhiệm vụ chính của họ trong hai năm tới, tiếp theo là áp dụng các công nghệ mới, mở rộng sang các ngành công nghiệp hoặc thị trường mới và thu hút nhiều tài năng hơn.

* Thách thức cần vượt qua

Theo Chen Ling, Giám đốc Viện Nghiên cứu Kinh doanh Gia đình của Đại học Chiết Giang, sự kế thừa trong các doanh nghiệp gia đình của Trung Quốc phải đối mặt với một số thách thức, bao gồm sự thiếu kinh nghiệm tham khảo vì thời gian phát triển kinh doanh ngắn của đất nước. Chính sách một con cũ của Trung Quốc cũng khiến nhiều chủ sở hữu có ít lựa chọn để chuyển giao doanh nghiệp của họ cho người thừa kế.

Hầu hết các doanh nghiệp gia đình ở Trung Quốc không có kế hoạch chi tiết cho việc kế thừa quyền sở hữu. Theo báo cáo năm 2022 của Boston Consulting Group, trong số 100 doanh nghiệp gia đình hàng đầu ở Trung Quốc, 31% có kế hoạch cho các thành viên gia đình thừa kế doanh nghiệp, 54% đang lên kế hoạch cho các giám đốc điều hành nội bộ tiếp quản và 15% sẽ thuê các nhà quản lý chuyên nghiệp từ bên ngoài.

Các công ty hàng đầu như Midea và Lenovo đã chuyển giao quyền lực cho các giám đốc điều hành nội bộ. Liu Chuanzhi, người sáng lập Lenovo, đã thiết lập một quy tắc để ngăn chặn con cái của các giám đốc điều hành cấp cao gia nhập công ty, bất kể họ có tố chất hay năng lực đặc biệt như thế nào. Tuy nhiên, đối với hầu hết các doanh nghiệp gia đình nhỏ hơn, việc truyền lại hoạt động kinh doanh cho con trẻ vẫn là lựa chọn chính, một phần do hệ thống quản trị nội bộ không đầy đủ.

Với việc mở rộng kinh doanh và quản trị doanh nghiệp được cải thiện, đặc biệt là sau khi được niêm yết, việc thuê các nhà quản lý chuyên nghiệp trở thành một lựa chọn khả thi hơn. Một số người thừa kế thế hệ thứ hai cho biết mục tiêu của họ là dẫn dắt công ty thông qua Phát hành công khai lần đầu (IPO), điều này sẽ giúp việc kế nhiệm dễ dàng hơn khi doanh nghiệp gia đình chuyển đổi thành một thực thể công cộng.

Cho Huang Xiyi cho biết "Thế hệ của chúng tôi phải đối mặt với những thách thức khác so với những người tiền nhiệm. Sự cứng nhắc đối với truyền thống hoặc phát triển trong sự cô lập mà không chấp nhận những ý tưởng mới đều cản trở tính liên tục của một doanh nghiệp"./.